‘We hebben groei nodig om te vergroenen’, zegt KLM-topman Elbers

Tussen een modelvliegtuig en een brochure over Schiphol ligt een uitgave van ‘The Art of War’, het oudst bekende boek over oorlog en militaire strategie, dat in de vijfde eeuw voor Christus werd geschreven door de Chinese generaal Sun Tzu. Een geschenk van een Chinese zakenrelatie, vertelt Pieter Elbers, president-directeur van KLM, op zijn kamer in het hoofdkantoor in Amstelveen. Hij pakt het boek en laat de zijden bladzijden door zijn vingers glijden. “Mooi, hè”, zegt hij. “Thuis heb ik wel vier of vijf verschillende versies.”

Heeft u iets geleerd van The Art of War?

“Natuurlijk leer je er wat van. Er zijn versies waarin militaire strategieën worden vertaald naar zakenstrategieën. Een van de lessen is dat je het beste een oorlog kunt winnen door hem te vermijden.”

Heeft u wel eens een oorlog vermeden in uw werk?

Hij lacht. “Ik denk wel dat ik het nodige heb vermeden, maar ik ben ook wel gevechten aangegaan. De vraag is wanneer het een schermutseling is en wanneer een oorlog. Dat is misschien bijna een filosofische vraag.”

Wanneer is een conflict het waard om aan te gaan?

“Het is altijd een afweging van de kosten van het conflict versus de kosten van het vermijden ervan. Toen Air France-KLM bijvoorbeeld een paar jaar geleden de kas van KLM naar Parijs wilde halen, hebben we dat tegengehouden. De consequenties voor de zelfstandige positie van KLM waren te groot.”

Geldt dat ook voor uw herbenoeming als topman van KLM, die Ben Smith, de nieuwe topman van moederbedrijf Air France-KLM, begin dit jaar ter discussie stelde?

“Dat is een heel ander verhaal. Ik heb daar geen keuze in gemaakt. We kwamen ongewild in die situatie terecht.”

De mensen die achter u staan, zijn toen wel massaal ten strijde getrokken.

“Er zijn heel veel mensen opgestaan. Ook mensen die die rol helemaal niet hebben. Zij zetten een handtekeningenactie op of zeiden iets in de krant of op televisie. Ik ben niet zo’n emotioneel type, maar dat deed me echt wel wat.”

Op zo’n moment wordt u bijna KLM.

“In zo’n discussie komen KLM en Pieter Elbers als persoon even bij elkaar. Daarna moeten we ook gewoon weer aan het werk gaan.”

Blijf je dan wel kritisch naar jezelf kijken als je zo op de schouders wordt genomen?

“Nou, maak je niet druk. Als ik het zelf al niet zou doen, dan doen de mensen om mij heen dat wel. In de Nederlandse cultuur is een voetstuk – als je daar überhaupt van kan spreken – niet al te hoog én van zeer tijdelijke aard.”

Hoe gaat het nu tussen u en Ben Smith, de topman van Air France-KLM?

“Prima. De rust is weergekeerd. We hebben een CEO-comité, daar zitten Ben Smith, Frédéric Gagey, Anne Rigail en ik in. Ik probeer met Anne de nodige dingen te doen. Ik ben laatst een middag met haar over de werkvloer van Air France gelopen. Dat vind ik leuk: om gewoon te zien hoe mensen aan het werk zijn.”

Wat beoogt KLM met de campagne Fly Responsibly?

“Het is een initiatief dat logisch voortbouwt op wat we de afgelopen jaren al hebben gedaan. Wij staan al veertien jaar aan de top van de duurzaamheidsindex van Dow Jones. Wij waren een van de eersten die vlogen met biobrandstof. In plaats van te mopperen over dat er zo weinig biobrandstof beschikbaar is, ondersteunen wij de bouw van een biokerosinefabriek door onszelf te verplichten voor tien jaar het merendeel van de geproduceerde brandstof af te nemen.”

Volgens mij heb ik KLM ook wel horen mopperen.

“Ja, maar we hebben dat mopperen wel achter ons gelaten. We ondernemen actie.”

Het filmpje van Fly Responsibly stuit op scepsis, omdat u ook wilt dat KLM groeit en dat Schiphol groeit. Dat lijkt niet zo duurzaam.

“Voor het een heb je het ander nodig. Uiteindelijk kost verduurzamen geld, veel geld. Wij pleiten niet voor ongebreidelde groei op Schiphol. Maar het is een illusie om te denken: we stoppen met groeien en dan wordt vliegen vanzelf duurzamer. Je moet innoveren en dat kost geld. Wat ik mis in heel grote delen van dat duurzaamheidsdebat is de vraag waar dat geld vandaan moet komen, als je niet groeit. Ik heb het nog nergens uit de lucht zien vallen.”

U klinkt een beetje geërgerd.

“Nee, het is niet geërgerd, het is gepassioneerd.” Hij lacht.

Mensen erkennen volgens u niet dat er geld nodig is om te verduurzamen.

“Terwijl dat de economische realiteit is. Daarom is het debat te eenzijdig.”

Maar is het niet een catch 22? Het klimaat wordt belast. Om het klimaat minder te belasten moet de luchtvaart verduurzamen. En om dat te betalen, moet de sector groeien. Maar als de luchtvaart groeit, wordt het klimaat alleen maar meer belast.

“Nee, nee. Als ik gematigd – met een uitroepteken – groei, dan is de winst die ik haal bij het verduurzamen uiteindelijk veel groter dan de klimaatbelasting die de gematigde groei veroorzaakt.”

De milieubeweging zegt dat het te laat is. Stoppen met groeien is noodzakelijk om klimaatverandering tegen te gaan. En een half miljoen vliegbewegingen is voor een klein land als Nederland al meer dan genoeg.

“Stel dat ik stop met groeien, dan stop ik met investeren, dus stop ik met innoveren. De CO2-uitstoot blijft dan precies wat het nu is. Dat betekent een grafiek met een rechte horizontale lijn. De milieuwinst die je kunt halen door wel te innoveren, zorgt ervoor dat de CO2-uitstoot uiteindelijk omlaag gaat.”

Eerst gaat de uitstoot nog een stuk omhoog.

“Maar daarna buigt de lijn af naar beneden. Dus waarom heb ik groei nodig? Om uiteindelijk in die positieve spiraal te komen.”

Schiphol krijgt de mogelijkheid om te groeien tot 540.000 vliegbewegingen per jaar. Bent u blij?

“Het is positief dat er ruimte is voor groei, maar er zijn nog veel vragen. Bijvoorbeeld wat het tijdspad is naar die 540.000. Is het eindpunt 2025 of 2030? Ook wil ik weten wat er exact wordt bedoeld met het verdienen van de groei. Hoe dan? En wanneer dan?

“Wij hebben natuurlijk te maken met langetermijninvesteringen. Als wij vandaag een vliegtuig bij Boeing of Airbus bestellen, dan duurt het nog minstens drie jaar voordat dat vliegtuig komt. We moeten wel een beeld hebben hoeveel ruimte er is om te groeien, voordat we heel veel geld gaan uitgeven.”

Er komt een vliegtaks op tickets en nu gaan er steeds meer stemmen op voor het invoeren van een kerosinetaks in Nederland. Liefst met andere Europese landen, maar desnoods in ons eentje.

“Dat zou voor KLM rampzalig zijn. Wij concurreren in een globaal speelveld.”

Uit een rapport van de Europese Commissie blijkt dat zo’n taks uiteindelijk geen impact zal hebben op de Nederlandse economie. De redenering is dat mensen weliswaar hun baan verliezen in de luchtvaart, maar dat ze dan wel elders een baan vinden.

“Ik heb met verbazing dat rapport gelezen. Ik kan als CEO van een bedrijf met 33.000 werknemers natuurlijk niet meegaan met een rapportje van een commissie die zegt dat het niet erg is als mensen in de Nederlandse luchtvaart hun baan kwijt raken. Dat klopt natuurlijk helemaal niet. Bovendien: KLM is belangrijk voor Nederland.”

Waarom?

“Wij hebben enorme vertakkingen in de economie en dus in de maatschappij. Wij werken samen met bedrijven en universiteiten aan technologische ontwikkelingen. Zo vinden kenniswerkers dankzij ons een baan. Maar wij zijn er ook voor laagopgeleiden: wij werken ook samen met roc’s. Voor al die banen heb je KLM nodig. Bovendien moet Nederland het als economie vooral hebben van dienstverlening, niet van de zware industrie. Verbindingen via de luchtvaart zijn essentieel om alles draaiend te houden.”

Doen jullie genoeg aan verduurzaming?

“We kunnen nooit zeggen: we doen genoeg. We doen zo veel mogelijk en we zoeken zelfs de grenzen een beetje op. Wij willen niet alleen de dilemma’s schetsen, maar zijn ook concreet bezig: met biokerosine, met synthetische kerosine, met nieuwe vliegtuigmodellen, zoals de Flying V.”

Waarom doen jullie niets aan elektrisch vliegen?

“Ik zie nog weinig concrete voorbeelden, waarin het essentiële probleem wordt opgelost. Namelijk het omhoog krijgen van een hoop gewicht met een batterij.”

EasyJet is daar prominent mee bezig.

“Met de mond, maar niet met daden. Geeft mij eens drie voorbeelden van wat EasyJet concreet heeft gedaan, afgezien van hun verklaring dat ze in 2025 elektrisch naar Londen gaan vliegen. En ik geloof niet eens dat dat gaat gebeuren.”

Mensen uit de milieuhoek wijzen erop dat er nu geen oplossing is en dat het te lang duurt voordat die er wel is. Vandaar dat zij zeggen dat er een pas op de plaats moet komen of zelfs krimp. Anders vergaat de wereld door klimaatverandering.

“Maar dan gaan we in Nederland pas op de plaats maken of krimpen, terwijl dat in de wereld om ons heen niet gebeurt. Dan maken we de facto de wereld niet beter, zetten we onszelf op achterstand en kunnen we niets meer met al onze duurzame initiatieven. Het lijkt me onverstandig om je op die manier buiten de discussie te plaatsen.”

Is er wel steun voor de verduurzaming van KLM bij Air France-KLM, het moederbedrijf?

“Ja, maar ik moet het uitleggen, ook hier intern. Bijvoorbeeld bij de cao-gesprekken. Verduurzamen kost immers geld. Ik kijk ernaar via twee invalshoeken. Allereerst vindt KLM ook echt dat we de verantwoordelijkheid hebben om de wereld beter achter te laten. Ten tweede, voor iedereen die niet overtuigd is: het is een voorwaarde om te kunnen blijven voortbestaan. Je verliest anders het maatschappelijk draagvlak of je krijgt te maken met wet- en regelgeving.”

KLM wordt in oktober honderd jaar. Een mijlpaal.

“Een feest natuurlijk. Hoeveel bedrijven worden er nou honderd jaar? We zijn niet de eerste luchtvaartmaatschappij die is opgericht, maar wel de eerste die honderd jaar wordt onder eigen naam. Als ik zo’n filmpje zie uit 1946 van onze eerste vlucht naar New York, denk ik: wat zat daar een energie in. Zo zijn er tal van momenten die bij mij een gevoel opwekken van ondernemen, van de wereld verkennen. Het is niet altijd makkelijk geweest voor KLM, maar toch hebben we de plek op het wereldtoneel weten te behouden.”

U vliegt zo ontzettend veel. Wordt het nooit normaal voor u?

“Ik vind het nog steeds bijzonder om ­’s morgens uit Amsterdam weg te gaan en aan het einde van de dag in Sao Paulo te zijn. Dan kijk ik uit het raam naar die stad waar 20 miljoen mensen wonen en denk ik: jeetje mina, we zijn aan de andere kant van de wereld. En als ik dan door dat vliegtuig heen loop dan zie ik vierhonderd passagiers, allemaal met hun eigen doel, hun eigen droom, hun eigen ambities en plannen. Allemaal verenigd in een vliegtuig.”

Lees ook:

KLM: Vliegen is als drinken, doe het met mate

KLM probeert haar imago drastisch te vergroenen. Zoals mensen niet te veel moeten drinken, moeten ze ook niet te veel vliegen, zegt topman Pieter Elbers.

Aanblijven van Elbers bij KLM is een pyrrusoverwinning

Pieter Elbers en zijn KLM hebben weer een slag gewonnen. Maar de grote baas in Parijs gaat wel over Elbers’ schouder meekijken.