Voor het ministerie staat bij voorbaat vast: luchtvaart bevordert de welvaart

Nieuwe richtlijnen vanuit het ministerie van infrastructuur en waterstaat zorgen ervoor dat onderzoek naar de kosten en baten van de luchtvaart in de praktijk op geen enkele andere conclusie kan uitkomen dan: hoe meer er gevlogen wordt, hoe meer de welvaart groeit.

Dat zeggen onderzoeksbureaus die ervaring hebben met zogeheten maatschappelijke kosten-batenanalyses (mkba’s) voor de luchtvaart. In zulk onderzoek wordt alles wat de luchtvaart kost en oplevert in euro’s vertaald, niet alleen de exploitatie van de luchtvaart zelf, maar bijvoorbeeld ook milieukosten en de kosten van geluidshinder. Maar zulke analyses “dreigen als instrument om luchtvaartmaatregelen objectief te beoordelen hun waarde te verliezen”, stelt onder meer milieuadviesbureau CE Delft, dat onderzoek doet in opdracht van onder meer vele ministeries, ook dat van infrastructuur.

De omstreden richtlijnen staan in een ‘Werkwijzer luchtvaartspecifieke mkba’, die in opdracht van het ministerie is opgesteld door economisch onderzoeksbureau SEO. Die richtlijnen worden nu officieel door het Rijk gehanteerd als standaard. SEO zelf is ermee aan het werk om de welvaartseffecten van vliegveld Maastricht in kaart te brengen, de komende jaren komen in elk geval ook Rotterdam-Den Haag en Eelde aan de beurt.

Van tafel geveegd

Voormalig minister Cora van Nieuwenhuizen heeft de Werkwijzer al gebruikt om onderzoek in opdracht van de gemeente Aalsmeer van tafel te vegen; die kwam met andere methodes uit op resultaten die veel minder gunstig zijn voor de luchtvaart. “Maar het wijzigen van uitgangspunten”, zo schreef burgemeester Gido Oude Kotte van Aalsmeer in reactie op het standpunt van de minister, “leidt niet tot minder hinder of een betere bescherming voor onze inwoners”.

Een belangrijk geschilpunt is de methode om winst en verlies aan reistijd uit te drukken in euro’s. Vliegen gaat snel en die tijdwinst is in geld te vertalen. Omreizen omdat er geen vluchten beschikbaar zijn, kost juist geld. CE Delft wijst erop dat SEO zelf al eens twee methodes naast elkaar zette om deze winst- en verliesposten te berekenen. Volgens de ene methode levert forse groei van Schiphol 44,1 miljard euro welvaartswinst op, volgens de andere leidt dat juist tot 0,9 miljard verlies. In de Werkwijzer heeft SEO gekozen voor die eerste, voor de luchtvaart gunstige methode, CE Delft noemt de tweede methode juist ‘superieur’.

SEO’s keuze heeft ingrijpende gevolgen: omdat de rekensommen rond reistijd zwaar meewegen in het eindresultaat, “zal praktisch elke maatschappelijke kosten-batenanalyse die wordt uitgevoerd volgens de Werkwijzer dezelfde uitkomst kennen: meer vluchten betekent meer welvaart”, schrijft CE Delft. “Ook als verdere groei in werkelijkheid niét welvaartsverhogend uitpakt.”

Zonder enige onderbouwing

Die kritiek wordt onderschreven door andere gespecialiseerde bureaus. “Deze richtlijnen zullen hoe dan ook gunstig uitpakken voor de luchtvaart”, zegt Walter Manshanden van NEO Observatory. En zelfstandig vervoerseconoom Leo Bus voegt daaraan toe: “SEO kent de wetenschappelijke literatuur die een andere kant op wijzen wel, maar laat die zonder enige onderbouwing links liggen.”

Intussen heeft een alliantie van bewonersgroepen rond vliegveld Maastricht een klacht ingediend tegen SEO wegens het schenden van de ‘wetenschappelijke integriteit’. Volgens die alliantie houdt SEO zich niet aan principes als zorgvuldigheid en onafhankelijkheid. De Vrije Universiteit, waar SEO’s onderzoeksdirecteur Carl Koopmans hoogleraar is, heeft al laten weten de klacht in behandeling te nemen.

Afgelopen zomer kreeg deze bewonersalliantie gelijk met een soortgelijke klacht tegen een instituut van de Erasmus Universiteit. Volgens de integriteitscommissie van die universiteit deugde onderzoek naar werkgelegenheidscijfers inderdaad niet. Die commissie verweet de betrokken onderzoekers ‘bedenkelijk gedrag’.

SEO-directeur Koopmans wil niet reageren op de klacht. “SEO vindt het niet passend om over lopend onderzoek voor de provincie Limburg te praten”, mailt hij aan Trouw. Ook op de kritiek op de Werkwijzer wil hij niet ingaan.

Lees ook:

Dankzij de onderzoeksmethode staat de uitkomst vast: meer luchtvaart = meer welvaart

Wat kost de luchtvaart en wat levert die op? Nieuwe richtlijnen voor onderzoek daarnaar brengen volgens critici met zich mee dat de uitkomst altijd dezelfde is: een pleidooi voor groei van de luchtvaart. Omwonenden van vliegveld Maastricht tekenen nu bezwaar aan.

Onderzoek deugde niet, aantal banen rond vliegveld Maastricht blijkt zwaar overschat

Officiële cijfers over de werkgelegenheid rond vliegveld Maastricht deugen niet. De betrokken onderzoekers hebben vele in de wetenschap geldende regels overtreden.