Vijf banken bouwen een platform om witwassen tegen te gaan, zo ziet dat eruit

Hoe meer betaalgegevens we samenvoegen, hoe meer misstanden we ontdekken in het betalingsverkeer, is de overtuiging van ABN Amro, ING, Rabobank, Triodos Bank en de Volksbank. Deze banken willen al hun betaaltransacties in samenhang gaan monitoren. Die twaalf miljard transacties per jaar, 33 miljoen per dag, worden straks in één database geanalyseerd. Algoritmes gaan op zoek naar ongebruikelijke transacties, naar witwassen en financiering van terrorisme. In dit project zijn nieuwe stappen gezet.

Zo heeft de bv die de vijf banken hiervoor hebben opgericht, Transactie Monitoring Nederland (TMNL), deze maand een etage betrokken in een bankkantoor in Purmerend. Directeur Jeroen Rijpkema is er ‘als kwartiermaker’ begonnen met de opbouw van het platform waarmee TMNL data van de banken kan ontvangen, bewaren en analyseren. Rijpkema gaf tot 2017 leiding aan de internationale private banking-activiteiten van ABN Amro.

Vrijdag kondigde het kabinet aan dat banken gegevens mogen gaan uitwisselen. Tot dusver kunnen banken de controle van het betalingsverkeer van hun klanten niet uitbesteden, maar nieuwe wetgeving zal dat veranderen. Rijpkema zegt erop te vertrouwen dat die wet er komt. Banken kunnen dankzij de gezamenlijke analyse door TMNL completere dossiers inleveren bij de Financial Intelligence Unit, is zijn verwachting. Dit meldpunt van de overheid beoordeelt die ongebruikelijke transacties en kan strafrechtelijke vervolging in gang zetten.

Opsporen van financiële criminaliteit

Het TMNL-kantoor wordt een controlecentrum vol computerschermen. De bankgegevens bewaart TMNL in de cloud, zegt Rijpkema, dus op computerservers van een cloudleverancier. Het Amerikaanse techbedrijf Oracle schreef deze maand dat het Nederlandse banken software levert om financiële criminaliteit op te sporen. Wordt deze cloud- en databasespecialist de technologische partner? Rijpkema antwoordt dat een behoorlijk aantal internationale bedrijven geïnteresseerd is om de technologie te leveren. Binnenkort wordt een keuze gemaakt.

TMNL begint met de analyse van zakelijke transacties. In de eerste helft van volgend jaar worden de eerste resultaten verwacht. Als de nieuwe wetgeving er is, volgen particuliere geldstromen.

Hoe zit het met de privacy? TMNL zegt met gepseudonimiseerde gegevens te werken, zelf kan het niet zien wie er onderzocht wordt. De banken kunnen dat bij een melding wel reconstrueren, na het onderzoek dus.

Ondanks die beveiligingslaag kan het riskant zijn om met zelflerende algoritmes te werken. Deskundigen waarschuwen dat algoritmes vooringenomen zijn. Dat komt doordat de data waarmee ze gevoed en getraind worden gekleurd zijn. De combinatie big data en fraudebestrijding herinnert aan de Belastingdienst die op nationaliteit discrimineerde.

Rijpkema: “Komende maanden ontwikkelen we de eerste analyse-tools. Naarmate de technologie geavanceerder wordt en we ook kunstmatige intelligentie gaan gebruiken, komt de vraag of alles wat mogelijk is ook is toegestaan. Vanzelfsprekend volgen we de wet. Omdat er situaties zullen ontstaan waarin we moeten afwegen wat moreel verantwoord is, stellen we een ethische commissie samen.”

Duidelijk maken hoe het algoritme zoekt

Gaat TMNL het algoritme en de technologie openbaar maken? Een andere wet die in behandeling is, de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden, verplicht dat publieke en private partijen namelijk wel. Ze moeten duidelijk maken hoe het algoritme zoekt. Of het bijvoorbeeld naar postcodes en uitkeringen kijkt.

Rijpkema: “We zullen verantwoording afleggen in een jaarverslag. Maar als we de werking van de algoritmes verklappen, kunnen kwaadwillenden hun gedrag aanpassen en worden ze onvindbaar. Voor ons staat vast dat de integriteit van het financiële stelsel baat heeft bij het systeem dat we ontwikkelen. Witwassen is een urgent probleem, jaarlijks betreft het in Nederland 16 miljard euro.”

Werkt het systeem? Bij een testprogramma ontdekte TMNL in de gecombineerde gegevens van de vijf banken ongebruikelijke transacties die de banken zelf niet ontdekt hadden, zegt Rijpkema. Het ging om transacties van bedrijven die fruit en groente importeren uit Zuid-Amerika, en die mogelijk gelinkt zijn aan handel in verdovende middelen. Deze transacties zijn gemeld aan de Financial Intelligence Unit voor nader onderzoek.

Lees ook:

Tienduizenden witwasmeldingen, amper strafzaken. ‘Soms lijkt het of het hele meldsysteem voor niets is’

Om witwassen tegen te gaan, zijn banken verplicht alle ongebruikelijke transacties te melden die zij bij hun klanten tegenkomen. Maar die meldingen leiden bijna niet tot strafzaken.