Vakbonden hebben veel invloed in bestuur pensioenfondsen, én in orgaan dat bestuur controleert

Vakbonden zijn zeer ruim vertegenwoordigd in de besturen van de pensioenfondsen, maar ze leveren óók de meeste leden aan het orgaan dat het bestuur juist moet controleren. Dat blijkt uit onderzoek van Trouw onder alle 43 verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen, waarbij ongeveer driekwart van alle Nederlanders die pensioen opbouwen zijn aangesloten. Critici spreken van slagers die hun eigen vlees keuren.

Slechts bij één op zes van die fondsen zitten er ook onafhankelijke werknemers in het ‘verantwoordingsorgaan’. Bij de andere pensioenfondsen kunnen op dit moment alleen de bonden werknemers als lid van dat orgaan aanleveren als er een vacature vrijkomt.

“Een bestuur met vakbondsleden, dat gecontroleerd en bevraagd wordt door een verantwoordingsorgaan dat door diezelfde vakbond benoemd wordt”, vat hoogleraar pensioenrecht Hans van Meerten (Universiteit Utrecht) de situatie samen. “Need I say more?” Het is op deze manier slecht gesteld met de democratie binnen pensioenfondsen, oordeelt hij.

“Sociale partners controleren zo zichzelf”, zegt ook Arend Jan Boeke­stijn. “En dat kan niemand een goed idee vinden.” Hij zit zelf in het verantwoordingsorgaan van ABP, een van de weinige fondsen met een onafhankelijke fractie (Lijst voor Onafhankelijk Pensioentoezicht, LvOP).

Bij de overgang naar het nieuwe stelsel staat het verantwoordingsorgaan voor belangrijke keuzes

Het fondsbestuur moet niet alleen verantwoording afleggen aan het verantwoordingsorgaan, maar wordt er ook door geadviseerd, bijvoorbeeld over de hoogte van de pensioenpremie. Het orgaan kan naar de rechter stappen als het bestuur dat advies vervolgens niet opvolgt. Vooral tijdens de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel moet het verantwoordingsorgaan belangrijke keuzes maken, bijvoorbeeld over het omzetten van de oude pensioenaanspraken naar een heel nieuw systeem.

In de ervaring van Boekestijn spreken vakbondsleden uit het bestuur en vakbondsleden uit het verantwoordingsorgaan met één mond, en overleggen ze achter de schermen ook met elkaar.

Die kritiek noemt Patrick Fey, ­vicevoorzitter van vakbond CNV, ‘volkomen onterecht’. Hij zegt dat verantwoordingsorganen ‘gelukkig zeer kritisch zijn’ op hun pensioenfondsbestuur. FNV onderstreept dat, net als de Pensioenfederatie (belangenbehartiger van alle fondsbesturen).

FNV wijst er verder op dat er voor toezicht op het bestuur ook een raad van toezicht is. Daarnaast zijn er nog toezichthouders als De Nederlandsche Bank en Autoriteit Financiële Markten. “De checks-and-balances worden dus niet alleen door mensen van de vakbond gedaan”, zegt een woordvoerder van de FNV.

Onafhankelijken hebben de mogelijkheid om vrije verkiezingen af te dwingen

Om onafhankelijke werknemers toch meer voet aan de grond te geven in verantwoordingsorganen, voerden D66 en de VVD zes jaar geleden een wetswijziging in. Die geeft onafhankelijken de mogelijkheid om vrije verkiezingen af te dwingen. Daarvoor moet die partij dan wel 500 hand­tekeningen verzamelen, of van minstens 1 procent van het aantal deelnemers bij kleine fondsen.

Voor zover bekend is dat maar één keer voorgekomen, bij ambtenarenfonds ABP. Is die ondergrens van 500 hand­tekeningen misschien te hoog? De Pensioenfederatie vindt van niet, laat een woordvoerder weten. “Er moet wel draagvlak zijn voor een kandidaat. Ook het fonds heeft belang bij een divers en gedragen verantwoordingsorgaan.”

Fey zegt dat CNV-leden in verantwoordingsorganen alle werknemers vertegenwoordigen, ook werkenden die geen lid zijn van CNV. Zo’n evenwichtige belangenafweging is zelfs wettelijk verplicht, zegt hij. “Niemand hoeft zich dus zorgen te maken of hij goed is vertegenwoordigd.”

FNV stelt dat vakbondsleden het FNV-beleid bepalen, dus ook over pensioenen. Zo hebben ze invloed op de standpunten van de FNV-leden in de verantwoordingsorganen. “Een ‘onafhankelijk’ lid heeft geen achterban. Die kan een particuliere mening hebben, zonder dat de deelnemers in het pensioenfonds dit weten.”

In een eerdere versie van dit artikel stond dat de verkiezingen bij ABP afgedwongen waren.

Lees ook:

Gepensioneerden: Het nieuwe pensioenhuis moet steviger staan dan het vorige

De Koepel Gepensioneerden kijkt kritisch mee tijdens de opbouw van een heel nieuw pensioenstelsel. ‘Er is veel geld van ouderen naar jongeren gegaan, daar moet je rekening mee houden.’