Talloze scholieren leerden de beginselen van de economie van Arnold Heertje (1934-2020)

Sommigen noemden emeritus hoogleraar en publicist Arnold Heertje briljant, anderen vonden dat hij zich als econoom niet kon meten met de wereldtop. Zeker is dat generaties middelbare scholieren het vak economie leerden uit het standaardwerk dat hij schreef. Heertje overleed zaterdag op 86-jarige leeftijd, zo heeft zijn familie bevestigd.

Heertje (Breda, 1934) was acht jaar toen zijn Joodse ouders hem onderbrachten bij een onderduikadres. In die periode ging hij door het leven als Nollie van Wijk. Het had een grote impact op zijn leven, zo bleek in 2003 uit een interview met Trouw. “De bedoeling was dat ik zou omkomen. Het gevoel dat dit niet is gebeurd, heeft mij er extra toe aangezet al mijn capaciteiten, al mijn mogelijkheden, te benutten.”

Na de middelbare school ging Heertje studeren aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1960 promoveerde. Ondertussen gaf hij al les bij het joods Maimonides Lyceum. In die tijd ontstond het idee voor het lesboek ‘De kern van de economie’. Na de publicatie in 1962 groeide het uit tot een waar standaardwerk: decennialang kregen middelbare scholieren les aan de hand van het boek, waarvan Heertje om de zoveel jaar een nieuwe versie publiceerde.

Nog geen dertig was Heertje toen hij in 1963 hoogleraar staathuishoudkunde aan de rechtenfaculteit van de UvA werd. Dat bleef hij tot 1999. Internationale erkenning kreeg hij voor zijn werk ‘Economie en technische ontwikkeling’ uit 1973, dat werd vertaald in het Engels, het Frans en het Spaans. Heertje wees in dat werk op de impact van technologische innovaties op de economie.

Milder na de dood van zijn zoon

Heertje was geëngageerd en liet niet na zijn mening te verkondigen in de krant of op televisie. Hij was zijn leven lang lid van de PvdA, met uitzondering van een korte overstap naar DS’70. Met de partijtop was hij het niet altijd eens. Zo bekritiseerde hij Wim Kok, omdat die als premier bij het najagen van groei te weinig oog had voor cultuur, natuur en milieu. Geïnspireerd door de econoom Ricardo zag Heertje het grote belang in van deze niet-reproduceerbare goederen. Daarover schreef hij het boek ‘Echte economie’.

De uitgesproken econoom kreeg met zijn vrouw drie zonen, waarvan de jongste op 25-jarige leeftijd overleed na een epileptische aanval. In 2006 vertelde Heertje aan NRC Handelsblad dat hij nog vaak terugdacht aan de nacht in maart dat het mis ging met zijn zoon. “Mijn vrouw en ik zijn er niet overheen, maar wel doorheen gekomen.” Sinds de dood van zijn zoon werd Heertje naar eigen zeggen milder.

Heertje was verzamelaar van antiquarische boeken over economie. Zijn grootste aanwinst was een eerste druk van ‘Das Kapital’ van Karl Marx uit 1867. In de nadagen van zijn academische carrière, van 1997 tot 2006, was Heertje bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de economische wetenschap. In 2009 kreeg hij de Pierson Penning, de Nederlandse oeuvreprijs voor economen.

Toen zakenblad Fem hem in 2009 vroeg naar de oorzaak van de financiële crisis, zei Heertje. “De banken dachten alleen aan zichzelf. Niemand keek meer naar het gezamenlijke effect. Niemand keek meer naar de risico’s, niemand coördineerde.” Volgens Heertje kan een economie niet zonder het beperken van vrijheden. “Coördinatie is de juiste drempels opwerpen.”

Lees ook:

‘Voor mij geldt: er is niets zo praktisch als goede theorie’

Arjan Visser interviewde Arnold Heertje in 2003 in de interviewserie Tien Geboden. Lees het interview hier terug.