Rusland afkoppelen van het wereldwijde bankensysteem Swift raakt ook de rest van de wereld

Het wordt wel ‘de nucleaire optie’ onder de economische sancties genoemd: Rusland uitsluiten van het internationale bankensysteem, het zogeheten ‘Swift’. Westerse regeringsleiders hebben er tot nu toe alleen nog mee gedreigd. Maar met de toenemende Russische agressie blijft het uiterste middel wel degelijk boven de markt hangen.

Wat is Swift, en wat is het niet?

Strikt genomen is Swift helemaal geen betalingssysteem, zoals soms wordt gedacht. Er vloeit geen dollar, euro of roebel doorheen. Eerder is het een internationaal communicatiesysteem tussen banken, waarmee ze geautomatiseerd berichten met elkaar uitwisselen als er een betaling aankomt.

Over het geldbedrag dat van de ene naar de andere rekening moet, welk individu of bedrijf daar achter zit, welk rekeningnummer dat heeft en ga zo maar door. Allemaal informatie die dankzij Swift automatisch van bank A naar bank B gaat, voordat de overboeking daadwerkelijk plaatsvindt.

Wat gebeurt er als Rusland uit dat systeem wordt gegooid?

Dan moeten Russische banken, voor zover zij geen alternatief communicatiesysteem hebben, alle betalingen weer met de hand doen. Dat betekent: bellen en mailen met medewerkers van de bank waar het geld heen moet. Eindeloos vragen van die andere bank beantwoorden, zoals: kunt u aantonen dat uw rekeninghouder wel echt is wie hij zegt dat hij is, kunt u zijn rekeningnummer nog één keer doorgeven, in welke valuta betaalde hij nou? Dat is haast niet te doen, om niet te zeggen: ondoenlijk om uit te voeren.

Hoeveel pijn gaat zo’n sanctie doen?

Dat is nog niet te zeggen. Het overkwam Iran in 2012, maar diens economie laat zich niet zomaar vergelijken met die van Rusland. Wel hing Rusland al eerder een verplichte uittocht uit het Swift-systeem boven het hoofd, zoals in 2014, toen het de Krim was binnengevallen. Destijds becijferde een oud-minister van financiën, Alexei Kudrin, dat een ban zou zorgen voor een economische krimp van 5 procent in één jaar tijd.

Mede daarom is Rusland de afgelopen jaren druk bezig geweest om zijn eigen alternatieve communicatiedienst te bouwen voor banken: SPFS. Maar die is nog altijd inferieur aan Swift. Volgens sommige schattingen zou het momenteel slechts één vijfde van alle betalingen kunnen dragen in het land.

Wat is de prijs die andere landen betalen voor deze sanctie tegen Rusland?

Een Russische Swift-exodus zal ook de rest van de wereld raken. Denk aan minder handel, maar ook aan westerse crediteuren die ineens hun Russische leningen niet meer terugbetaald krijgen. Hoe groot de schade zal worden is moeilijk in te schatten, en juist dat is op zichzelf al een risico.

Klaas Knot, sinds vorig jaar voorzitter van de wereldwijd gezaghebbende financiële waakhond FSB, zei onlangs tegen de Financial Times dat beleidsmakers echt twee keer moeten nadenken voor ze het wapen willen inzetten.

Al zei Knot ook wel te begrijpen dat zulke beslissingen niet per se op economische gronden genomen worden, maar op geopolitieke. Annalena Barlock, de Duitse minister van buitenlandse zaken, gaf eerder aan dat Duitsland bereid is om economisch ‘een hoge prijs’ te betalen als dat nodig is in de strijd tegen Poetin.

Even specifieker: hoe moet het met de handel in gas en grondstoffen uit Rusland?

“Als Rusland wordt uitgesloten van Swift”, zo dreigde de vicevoorzitter van de Russische senaat in januari, “dan zullen we geen buitenlandse valuta meer binnenkrijgen. Maar onze afnemers - met op de eerste plaats de Europese landen - zullen onze waren niet meer ontvangen.” Naar verluidt dringen lidstaten er op de achtergrond dan ook op aan om de energiesector uit te zonderen van eventuele economische sancties.

Wat zijn de alternatieven, als het Westen Rusland financieel verder klem wil zetten?

Op dit moment sluit de EU al enkele individuele banken af van de Europese financiële markten. Die kunnen dus, onder meer, geen geld meer ophalen bij beleggers voor Russische bedrijven of de staat. Maar die sancties kunnen nog een stuk steviger, daar is nog veel ruimte.

Zo zou Russische banken niet alleen de toegang tot markten ontzegd kunnen worden, maar ook het algehele betalingsverkeer met westerse consumenten en bedrijven. Dan zijn er bij die banken helemaal geen grensoverschrijdende betalingen mogelijk, zelfs niet als die met de hand worden ingevoerd.

Het punt is dat de westerse betaalbedrijven Visa en Mastercard dan ook niet meer actief mogen zijn in Rusland, waardoor ‘de gewone Rus’ in veel gevallen ineens niet meer kan pinnen in de supermarkt. Tot nu toe is het doel altijd geweest om Russische mogendheden gericht te pakken, en burgers erbuiten te laten.

Lees ook:

‘De donkerste uren sinds de Tweede Wereldoorlog.’ Europa reageert op Russische inval

Westerse leiders veroordelen de invasie van Oekraïne door Russische militaire troepen.‘ Rusland zal een zware prijs betalen.’