Rekenkamer: Nederland faalt in aanpak arbeidsuitbuiting en moderne slavernij

De Inspectie van het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid (SZW) faalt in de aanpak van arbeidsuitbuiting en moderne slavernij. De dienst heeft sinds 2018 tientallen miljoenen extra budget, maar de naar schatting duizenden slachtoffers van arbeidsuitbuiting in Nederland worden nauwelijks geholpen. Criminele werkgevers gaan bovendien vrijwel altijd vrijuit.

Dat concludeert de Algemene Rekenkamer dinsdag in het onderzoek Daders vrijuit over het functioneren van de Inspectie SZW bij de aanpak van arbeidsuitbuiting.

Dwang, geweld, lange werkdagen, misleiding en onderbetaling; het zijn allemaal signalen die kunnen wijzen op arbeidsuitbuiting. Meer dan de helft van de inspecteurs zeggen dat ze zo’n signaal hebben opgemerkt tijdens een bedrijfsbezoek, maar dat nergens hebben gemeld, stelt het rapport van de Rekenkamer dat het Platform voor Onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw mocht inzien.

Een groot deel van de ondervraagde inspecteurs zegt het opsporen van uitbuiting niet tot hun kerntaken te rekenen: “Ik heb het al druk genoeg met het controleren op arbeidsomstandigheden”, zegt een inspecteur tegen de onderzoekers. “Dit erbij nemen is moeilijk. Het vraagt ook een heel andere invalshoek.” Ruim een derde van de inspecteurs geeft ook aan niet getraind te zijn in het herkennen van signalen van arbeidsuitbuiting of ‘ernstige benadeling’.

Geen tijd

Een andere reden voor het lage aantal meldingen is dat inspecteurs denken dat hun collega’s die bij opsporing werken toch geen tijd hebben voor behandeling ervan. Dat lijkt geen gekke gedachte: de kans dat een melding van arbeidsuitbuiting leidt tot een onderzoek, is in de afgelopen jaren sterk afgenomen. Slechts vier van de 106 meldingen resulteerden in 2019 in een onderzoek. Dat is nog geen 4 procent. In 2016 was dat nog 27 procent, al lag toen het aantal meldingen lager.

De opsporingsonderzoeken die de inspectie wel startte, leidden vervolgens zelden tot een rechtszaak. Dat komt mede door de bestaande wetten over arbeidsuitbuiting. Er moet enorm veel bewijs zijn van uitbuiting, wil de zaak een kans maken bij de rechter. Daarom kiest de inspectie bij signalen van grove onderbetaling en illegaal lange werktijden liever voor het opleggen van boetes.

Maar een boete voor de baas helpt de vaak buitenlandse slachtoffers van uitbuiting niet. Nog sterker; ze zijn vaak slechter af. De onderdrukte werknemers lopen grote kans hun baan kwijt te raken zonder het achterstallige loon te ontvangen en ze dreigen soms zelfs het land te worden uitgezet. Dit frustreert de inspecteurs enorm. “Dan worden werknemers voor de tweede keer slachtoffer.”

Lage boetes

De Rekenkamer meent dat de boetes te laag zijn. Het weerhoudt werkgevers er niet van om in de toekomst weer personeel uit te buiten. “Kwaadwillende werkgevers calculeren de boetes in”, aldus het rapport. De wetgeving staat een effectieve aanpak in de weg, stellen de onderzoekers. De minister van justitie en veiligheid is sinds 2018 bekend met de gebreken van de wetgeving, maar er is sindsdien niets veranderd.

Hoe groot het probleem van arbeidsuitbuiting is in Nederland, is door het gebrekkige toezicht onbekend. De schattingen lopen uiteen van 2000 tot 21.000 slachtoffers. Des te schrijnender dat de inspectie vorig jaar melding maakte van welgeteld één rechtszaak ‘met het thema mensenhandel/arbeidsuitbuiting’. Deze aanpak van de Inspectie werkt door in de hele keten van overheidsorganisaties die zich inzetten tegen arbeidsuitbuiting.

Ook gemeenten en hulpverleningsorganisaties vragen zich af of het melden van signalen wel zin heeft. Tegen de Rekenkamer stellen zij dat ze zelden iets terug horen wanneer zij een melding doen bij de inspectie over vermoedelijk uitbuiting. Dit komt overigens deels omdat de inspectie die gegevens niet mag delen tenzij er groot belang bij is. Maar noch in de jaarcijfers noch intern blijkt er een goed overzicht te zijn van de resultaten die de inspectie boekt. Daardoor is het volgens de Rekenkamer onmogelijk om te beoordelen of de inspectie de extra miljoenen wel goed besteedt.

Lees ook:

De arbeidsinspectie heeft een omslag nodig om effectief te zijn tegen uitbuiting

Ewout Irrgang, vicevoorzitter van de Algemene Rekenkamer, pleit naar aanleiding van het rapport voor een drastische hervorming van de inspectie. “Nog een keer 50 miljoen euro erbij is in ieder geval niet de oplossing.”

Aziatische ‘wokkoks’ kwetsbaar voor uitbuiting. ‘Ik ga naar werk en naar bed, dat is het’

Vorig jaar kregen ruim vijfhonderd Aziatische koks via een speciale migratieregeling een werkvisum om in Nederland te werken. De overheid controleert niet of deze koks wel echt nodig zijn. Vier vragen.

Onderbetaling, illegale arbeid en uitbuiting: er gaat veel mis in de schoonmaaksector, zegt de Inspectie SZW

Meer dan 300 uur per maand werken in de schoonmaak is geen uitzondering, meldt de Inspectie SZW. Voor veel te weinig geld.