Op de makkelijkste manier om de kloof tussen arm en rijk te verkleinen rust een taboe

Erfbelasting vindt hij onzin, zei Kamerlid Olaf Ephraim (Groep Van Haga) begin dit jaar tijdens een commissiedebat. “Dan moet ik kennelijk verplicht alle Nederlanders in mijn testament zetten in plaats van mijn eigen kinderen.” Dat gaat hem, hoeveel liefde hij naar eigen zeggen ook heeft voor het Nederlandse volk, toch echt te ver.

Meer mensen denken zoals Ephraim. Premier Mark Rutte noemde erfbelasting al eens ‘de meest onrechtvaardige belasting die er bestaat’. Want hoezo komt de staat aan het eind van je leven nog eens langs om geld af te romen dat voor de kinderen is bedoeld? Geld waar je nota bene je hele leven ook al inkomstenbelasting over hebt betaald?

Kloof tussen arm en rijk

Het onderwerp ligt zo gevoelig dat weinig politici zich eraan wagen. Terwijl een hogere erfbelasting volgens experts goed zou helpen bij de strijd tegen vermogensongelijkheid in Nederland.

En dat is nou net een strijd die de Tweede Kamer en het kabinet zeggen te voeren. Zeker sinds onderzoek van het Centraal Planbureau vorig jaar uitwees dat het huidige belastingstelsel de kloof tussen rijk en arm bepaald niet kleiner maakt, dat de sterkste schouders in Nederland niet de zwaarste lasten dragen.

Staatssecretaris Marnix van Rij (financiën) heeft intussen heel wat maatregelen doorgevoerd om daar wat aan te doen, waaronder lastenverlichting voor lagere inkomens en iets hogere tarieven op inkomsten uit spaargeld en beleggingen.

Tariefverlaging in de jaren negentig

Maar hogere tarieven voor erfbelasting zitten er vooralsnog niet bij. Zonde, vindt de Utrechtse hoogleraar economische geschiedenis Jan Luiten van Zanden. “De tarieven in de erfbelasting zijn buitengewoon laag”, vindt hij. “Vergeleken met andere landen, maar ook vergeleken met hoe het hier vroeger was.”

Op dit moment gaat het om 10 procent over bedragen onder de 138.000 euro, en 20 procent over alles daarboven. Daarbij hebben partners van de overledene nog recht op een vrijstelling van ruim zeven ton. Bij kinderen bedraagt die belastingvrije voet zo’n 22.000 euro.

Volgens Van Zanden waren de tarieven vroeger, tot in de jaren tachtig, een stuk hoger. De tariefverlagingen uit de jaren negentig en daarna zijn één van de redenen dat rijk en arm in Nederland uit elkaar zijn gegroeid, zegt hij.

Erfbelasting heeft weinig bijeffecten

Inmiddels speelt het gesprek over de kloof volop, ziet ook Vinzenz Ziesemer, directeur van denktank Instituut voor Publieke Economie (IPE). Tv-programma’s en boeken te over. Ziesemer zegt dat economen over het algemeen wel fan zijn van de erfbelasting als oplossing voor ongelijkheid.

Waarom? Omdat erfbelasting minder negatieve gedragseffecten geeft dan andere vormen van belasting, zegt hij. “Zo zouden mensen bijvoorbeeld minder gaan werken als de belasting op arbeid heel hoog zou zijn, en zouden ze bij een heel hoge belasting op spaargeld misschien minder opzij zetten voor later. ”

Bij erfbelasting spelen dat soort bijeffecten minder. “Er is in elk geval bijna niemand die op zijn twintigste zegt: ik ga nu al minder werken, want ik moet straks, als ik ooit overlijd, wat van mijn vermogen afstaan aan de Belastingdienst.”

Veel economen mogen dan fan zijn, kiezers des te minder. Waardoor ook de Tweede Kamer en het kabinet er bijna nooit over beginnen. “Wat jammer is, want zo komt er nooit echt een goed debat over op gang.”

Alleen vermogende mensen hebben er last van

Sylvester Schenk, fiscaal directeur van beroepsvereniging Register Belastingadviseurs, snapt wel dat veel mensen niet vrolijk worden van erfbelasting. Maar vanwege de vrijstellingen hebben helemaal niet zoveel Nederlanders er direct mee te maken, zegt hij ook.

“Je komt vooral uit bij mensen met een eigen woning zonder restschuld, ondernemers of gewoon vermogende mensen. Huurders zitten met hun te schenken vermogen echt niet vaak boven de vrijstelling.”

Critici hekelen erfbelasting vaak omdat het een heffing is over vermogen dat bij leven al belast was. Bijvoorbeeld toen het verdiend werd bij de werkgever, of omdat het vermogen inkomsten opleverde door het te beleggen. Ook Rutte gaf dat als reden om de heffing ‘onrechtvaardig’ te noemen.

Hoogleraar Van Zanden vindt dat een onzinargument. Er is volgens hem niets raars aan het belasten van geld waar al eens eerder een andere belasting over is betaald. “Dat is bijvoorbeeld ook zo als je je inkomen uitgeeft in de supermarkt, waar je btw betaalt over producten. Maar daar hoor je niemand over.”

Lees ook:

We heffen te weinig belasting op erfenissen

Op geërfd geld kun je meer belasting heffen dan nu gebeurt, legt filosoof en marktanalist Misha van Denderen uit.