Ook zonder crisis neemt armoede de komende jaren flink toe

Het aantal mensen dat leeft van een inkomen onder de armoedegrens neemt vanaf 2021 fors toe, melden het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Planbureau (CPB) in een omvangrijk rapport over de effecten van het Nederlandse armoedebeleid.

Momenteel leeft ongeveer 5,3 procent van de bevolking (een kleine 900.000 inwoners) van een inkomen onder de armoedegrens. Dat percentage zal tussen 2021 en 2035 stijgen naar 6,8 procent, luidt de sombere prognose. Een belangrijke kanttekening is dat er geen rekening is gehouden met de gevolgen van de coronacrisis, die, melden de onderzoekers, de resultaten van deze studie alleen maar relevanter maken.

De armoedegrens die het SCP hanteert is het zogeheten niet-veel-maar-toereikendbudget, en loopt op van een besteedbaar inkomen van 1135 euro per maand voor een alleenstaande, tot 2315 euro per maand voor een stel met drie kinderen.

Prikkel om werk te zoeken

De planbureaus baseren hun zorgwekkende conclusie grotendeels op de jaarlijkse verlaging van de bijstandsuitkering, die door de overheid in 2011 is ingevoerd. Die maatregel is bedoeld om mensen in de bijstand te stimuleren aan het werk te gaan, omdat het inkomensverschil tussen werk en uitkering jaarlijks groter wordt.

Als de verlaging van de bijstandsuitkering volgend jaar al zou stoppen in plaats van pas in 2035, zoals nu is bedoeld, lopen de uitkeringsgerechtigden bijna 50 procent minder risico op een leven in armoede, stellen de onderzoekers vast. Een nadeel daarvan is dat de prikkel om werk te zoeken afneemt.

“De bedoeling van de bijstand is juist dat we mensen uit de armoede houden, maar het is duidelijk dat dat nu niet lukt”, zegt Gijsbert Vonk, hoogleraar sociale zekerheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Slag in de lucht

“De uitkeringsbedragen zijn te laag en blijven al jaren achter ten opzichte van de welvaartsgroei. En de voorwaarden om in aanmerking te komen voor de bijstand worden steeds strenger, zoals de bijverdiensten die worden gekort op de uitkering.”

De berekening van de planbureaus is een slag in de lucht, stelt hoogleraar Jan Rath van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en specialist in armoedebeleid, omdat de crisis ongetwijfeld nog een duit in het zakje zal doen. “Vanaf volgend jaar zal de overheid weer flink moeten bezuinigingen, nog los van alle andere economische gevolgen van de coronacrisis. De perspectieven zijn volgens mij alleen somberder.”

De onderzoekers beschrijven maar liefst veertig, soms dure, opties waarmee de overheid armoede de komende jaren in meer of mindere mate kan reduceren. Van het verhogen van het kindgebonden budget voor gezinnen met minstens drie kinderen tot het verhogen van de arbeidskorting voor werknemers met lagere inkomens.

Basisinkomen en vereenvoudiging van toeslagensysteem

Ook schetsen de planbureaus in hun rapport een aantal mogelijke stelselwijzigingen die bijdragen aan een reductie van armoede, zoals de invoering van een basisinkomen en een vereenvoudiging van het toeslagensysteem.

Als iedereen een basisinkomen zou krijgen, waarbij de onderzoekers rekenen met een besteedbaar inkomen van 1235 euro per maand voor een alleenstaande, inclusief zorgtoeslag, kindgebonden budget en kinderopvangtoeslag, neemt de armoede met 60 procent af, is de verwachting. Maar, het basisinkomen kost veel geld en zorgt voor een flinke knauw in de werkgelegenheid.

“Het is daarom niet reëel dat we nu rigoureus overstappen op een basisinkomen”, zegt Vonk. Een middenweg, waarbij de bijstand wordt verhoogd en het vooral eenvoudiger wordt gemaakt om in aanmerking te komen voor de uitkering biedt meer soelaas, verwacht hij.

“De bijstand gaat ervan uit dat je of fulltime werkt, of niet werkt. Je sluit veel groepen uit, zoals zpp’ers of parttimers, die niet al te veel verdienen, terwijl zij er misschien ook deels recht op zouden moeten hebben. We moeten toe naar een stelsel waarbij je werk en een gedeeltelijke uitkering kunt combineren. En zo zijn er nog heel veel andere opties waar politici en onderzoekers nu over nadenken. De roep om verandering van het uitkeringssysteem wordt steeds luider.

Lees ook:

Armoede komt het vaakst voor bij 90-plussers

Nederland telt minder armen, maar onder 65-plussers daalt hun aantal niet. Vooral de alleroudsten zijn vaak arm.