Oligarchen weten hun geld goed af te schermen, en doen dat al sinds de inlijving van de Krim

President Joe Biden had vorige maand een stoere boodschap voor alle Russische oligarchen die banden hebben met het Kremlin. “We are coming for your ill-gotten gains”, zei hij net na de Russische inval in Oekraïne. We komen jullie onrechtmatig verkregen winsten halen.

Maar hoe pak je geld af als je dat niet kunt zien? Geld dat verscholen zit in anonieme, afgeschermde brievenbusfirma’s op belastingparadijzen?

Een deel van dat soort firma’s, op bijvoorbeeld de Britse Maagdeneilanden of Panama, zijn in Russische handen. In totaal minstens 3700, zo turft het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) in de data van eerdere onderzoeken. Het gaat daarbij ook om een groep oligarchen en bankiers die op westerse sanctielijsten staan.

‘Dicht bij Poetin’

Zij blijken hun persoonlijke vermogen vaak al te hebben veiliggesteld nadat Rusland de Krim inlijfde in 2014.

Neem iemand als Mikhail Fridman, één van de oprichters van Alfa bank, de grootste private financiële instelling in Rusland. Via Alfa Bank is Fridman is ook mede-eigenaar van de Nederlandse Amsterdam Trade Bank, en volgens de Europese Commissie staat hij ‘dicht bij president Poetin’.

Dat is allemaal bekend. Minder bekend is dat Fridman sinds de jaren negentig zo’n twintig brievenbusfirma’s heeft opgericht waar hij zijn geld veilig kan stallen. Soms hield hij die anonieme bedrijfjes samen met mede-oprichters van Alfa Bank, en in totaal zat er in 2016 zo’n 2,7 miljard dollar in verstopt.

Niet op eigen naam

In verschillende gevallen hadden Fridman en zijn companen iemand aangenomen die namens hen stond ingeschreven als bestuurder of als aandeelhouder. Mogelijk om hun identiteit verder te verhullen, schrijft ICIJ.

Vaak is het, ook voor de banken die sancties moeten doorvoeren, moeilijk om te zien van wie de euro’s of dollars zijn die door hun systemen stromen. In 2016 had Fridman bijvoorbeeld 4,5 miljoen euro geparkeerd op één van zijn bankrekeningen in Zwitserland.

Maar die bankrekening stond niet op zijn eigen naam, maar op die van een bedrijfje op de Britse Maagdeneilanden. Dat bedrijfje was vervolgens weer in handen van een vennootschap in Liechtenstein, dat weer werd aangestuurd door Fridman.

Stroom aan meldingen

Pak dat geld maar eens af, als autoriteit. Zo blijft het gissen in hoeverre types als Fridman geraakt worden door westerse sancties.

Een ander journalistiek lek, de FinCen-files uit 2020, laat zien hoe banken hiermee worstelen. Gedurende zes jaar stuurde één van Amerika’s grootste banken, de Bank of New York Mellon een stroom aan meldingen van verdachte transacties naar toezichthouder FinCen in Washington.

Er ging in totaal voor 700 miljoen dollar aan transacties over en weer, zagen de bankmedewerkers, maar wie erachter zat? Op enig moment dachten ze zelfs dat er een Britse fruithandelaar bij betrokken was. Dat was niet zo.

Twee privéjets aangekocht

Het blijkt geld uit het netwerk van Suleiman Kerimov te zijn, een goudtycoon en lid van de Russische senaat in Moskou. Een Zwitserse bankier, Alexander Studhalter, was het brein achter het grote geldschuiven van Kerimov.

Namens de oligarch heeft Studhalter tussen 2010 en 2015 een hele trits brievenbusfirma’s opgericht, in één geval op naam van Kerimovs neefje. Via die firma zijn twee privéjets aangekocht.

Op enig moment werd er zelfs 300 miljoen dollar overgemaakt naar één Kerimovs bedrijven door een brievenbusfirma die Studhalter op naam had laat zetten van een tattoo-artiest uit zijn Zwitserse woonplaats.

Studhalter zegt tegen de journalisten van ICIJ dat hij sinds 2017 niet meer met Kerimov werkt, en dat zijn eerdere activiteiten voor de oligarch gecheckt zijn door Zwitserse accountants.

Fridman stelt in een reactie dat hij, in tegenstelling tot wat de EU zegt, helemaal niet dicht bij Poetin staat. “Ik heb mijnheer Poetin nog nooit in mijn leven één op één ontmoet", reageert hij. Ook zou hij zijn brievenbusfirma’s niet hebben opgericht om sancties te omzeilen of belasting te ontduiken.

De oligarch, die naar verluidt in een huis van 90 miljoen dollar woont in Londen, komt oorspronkelijk uit Oekraïne. Hij heeft de oorlog als een van de eerste oligarchen veroordeeld. Toen hij daarna alsnog gesanctioneerd werd, noemde hij dat ‘oneerlijk’ en zonder goede grond.

Lees ook:

Hoe de witwasser gepakt wordt, maar tussenpersonen vrijuit gaan

Honderden Nederlanders hebben de afgelopen jaren een brievenbusfirma met bijbehorende bankrekening laten oprichten op de Seychellen of de Britse Maagdeneilanden. Ze kregen daarbij hulp van tussenpersonen.