Meer dan de helft van mensen met problematische schulden krijgt geen hulp: ‘Toegankelijkheid moet écht beter’

Het huidige systeem van schuldhulpverlening is inefficiënt. Slechts ruim een derde van de mensen met grote financiële problemen wordt daadwerkelijk geholpen. En dat is ook nog eens een lang en zwaar traject, waarbij er onvoldoende garantie is op een schuldenvrije toekomst.

Dat moet anders, benadrukt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in een woensdag verschenen rapport. “Een schuldhulptraject moet voor iedereen toegankelijk zijn”, stelt het adviesorgaan. “Het moet altijd zicht geven op een schuldenvrije toekomst.”

Grote groepen buiten de boot

De RVS wijst erop dat grote groepen nu überhaupt niet in aanmerking komen voor schuldhulp. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen die schulden door boetes hebben, of mensen die door een scheiding (nog) niet in een stabiele financiële situatie zitten. Ook veel jongeren vallen nu buiten de boot.

Tot voor kort kwamen ook mensen die een administratieve fout rondom hun uitkering hadden begaan niet in aanmerking voor schuldhulp. Zij staan door strikte wetgeving al snel als ‘fraudeur’ te boek, ook als een fout hen niet of nauwelijks aan te rekenen valt. Toch mochten zij dan niet worden geholpen.

Die verplichte afwijzing geldt sinds begin dit jaar alleen nog als sprake is van ‘opzet of grove schuld’. “Dit is een belangrijke verbetering", stelt de RVS. “Daar waar de deur naar schuldhulpverlening voor veel mensen eerder door de overheid zelf nog werd dichtgehouden, lijkt die voor veel mensen nu in ieder geval op een kier te staan.”

Voetangels en klemmen

Maar de moeilijke toegang tot schuldhulp is pas de eerste drempel, constateert de RVS. Ook het hulpverleningstraject zit ‘vol voetangels en klemmen’. Een rijdende trein vol schuldeisers is vaak moeilijk te stoppen. Bedragen worden door boetes en incassokosten almaar hoger, totdat er zicht is op een regeling of traject.

Het zou helpen als schuldeisers hun ‘vetorecht’ verliezen bij het opzetten van een minnelijk schuldhulptraject. Mensen met problematische schulden hebben gemiddeld veertien schuldeisers; als één daarvan niet instemt, moet de schuldenaar nu naar de rechter om een dwangakkoord aan te vragen. De RVS pleit ervoor dat schuldhulpverleners een saneringsregeling dwingend op kunnen leggen als een meerderheid van de schuldeisers daarmee akkoord gaat. Dat zou veel tijd en gedoe besparen.

Grotere rol gemeente

Ook de overheid zelf zou kritisch moeten zijn op de hoge boetes en naheffingen. “Die zorgen bij een groot aantal huishoudens niet voor het gewenste betaalgedrag, maar duwen hen verder in de problemen.”

Maar meer nog kunnen gemeenten meer de regie naar zich toetrekken bij schuldhulp. Dat kan via een zogeheten ‘saneringskrediet’. Daarbij spreekt de gemeente - al dan niet volgens vastgestelde normen - met schuldeisers af welk bedrag zij nog kunnen krijgen. De gemeente betaalt dat en is dan in feite nog de enige ‘schuldeiser’. Vervolgens betaalt de schuldenaar in drie jaar dat - naar draagkracht vastgestelde - krediet terug aan de gemeente.

Ook gemeente goedkoper uit

Zo'n saneringskrediet wordt door gemeenten al steeds vaker verstrekt. Het rapport noemt bijvoorbeeld een project in Den Haag, waarbij jongeren via een saneringskrediet en extra begeleiding uit de schulden werden geholpen. Die proef was succesvol: het hielp jongeren vooruit, maar ook de gemeente was per saldo minder geld kwijt. De baten op het gebied van uitkeringen en zorgkosten overtroffen de kosten voor het overnemen van de schuldenberg.

Punt van zorg is wel dat het risico altijd bestaat dat mensen een krediet niet terug kunnen betalen. Al komt dit - leren de ervaringen tot nu toe - weinig voor. Waar driekwart van de ‘normale’ saneringsregelingen slaagt, ligt het succespercentage bij saneringskredieten op 92 procent. Voor gevallen waarbij het toch mis gaat, ontwikkelen gemeenten en schuldhulppartijen momenteel een Landelijk Waarborgfonds Saneringskredieten, schrijft RVS.

De RVS is een van de adviesraden van de overheid. Dat juist deze raad met dit schuldenrapport komt, is een teken aan de wand. “Mensen die met schulden te maken krijgen, hebben meer en vaker psychische klachten en stoornissen”, zo staat in het rapport. “Ze ervaren meer en vaker lichamelijke klachten en beperkingen, en ze overlijden eerder dan mensen zonder schulden. De gevolgen van problematische schulden treffen de hele samenleving.”

Lees ook:

Een fonds kocht de schuld van Naomi (27) op. Ze kwam uit de problemen en de samenleving is goedkoper uit

Het Jongeren Perspectief Fonds nam in 2017 en 2018 de schulden van 93 Haagse jongeren over. Zij gingen met hulp van de gemeente een intensief traject in, maar zonder kopzorgen over deurwaarders en schuldeisers. Een paar jaar later staan niet alleen de jongeren er beter voor.