Koffie geplukt door moderne slaven in Nederlandse supermarkt

Nederlandse supermarkten hebben mogelijk koffie verkocht van Braziliaanse producenten die zich schuldig hebben gemaakt aan moderne slavernij. Deze term verwijst in Brazilië naar situaties waarin sprake is van gedwongen arbeid en uitbuiting, of waarin de arbeidsomstandigheden gevaarlijk, uitputtend of mensonterend zijn. Het gaat bijvoorbeeld om koffie die is verkocht door Ahold Delhaize.

Dat stelt ontwikkelingsorganisatie Oxfam vandaag in het onderzoek Not in this together over de ongelijke machtsverhoudingen in de productieketens van de voedselindustrie. Voor het onderzoek heeft Oxfam onder meer internationale vrachtgegevens gebruikt. Zo zijn er directe en indirecte relaties gevonden tussen supermarkten en koffieleveranciers die in Brazilië op de zwarte lijst van de overheid staan of stonden. Naast Albert Heijn betreft het Aldi, Jumbo, Lidl en Plus.

De genoemde supermarkten hebben de bevindingen volgens Oxfam bevestigd. “Maar toen we de koffie verkochten, waren we niet op de hoogte van die misstanden”, zegt een woordvoerder van Ahold Delhaize. “Zodra we zoiets ontdekken, beëindigen we de zakelijke relatie met de leverancier.” Dat is vorig jaar gebeurd. De koffie is verkocht als Perla-koffie en had het duurzame UTZ-keurmerk.

Zware werkdagen voor een fractie van het minimumloon

Jumbo zegt transparant te zijn over de herkomst van zogeheten risicoproducten en –ingrediënten. Een woordvoerder zegt dat de supermarktketen geen directe relatie heeft met leveranciers waar misstanden hebben plaatsgevonden. Aldi noemt de door Oxfam beschreven misstanden onacceptabel en zegt te hebben gecontroleerd dat er nu geen koffie wordt afgenomen van leveranciers op de zwarte lijst. Plus en Lidl reageerden niet op vragen.

Braziliaanse arbeiders die worden bevrijd uit een situatie van moderne slavernij, zoals door inspecteurs van de overheid, vertellen over lange en zware werkdagen waarvoor ze een fractie van het minimumloon krijgen. Ze krijgen geen beschermende kledij tegen bijvoorbeeld slangen. Vaak zijn ze volkomen afhankelijk van hun werkgever voor voedsel en overnachting. Ze komen klem te zitten als ze een schuld opbouwen bij hun werkgever en die schuld niet kunnen aflossen omdat ze te weinig verdienen.

Brazilië kent grote koffie-coöperaties met wel 12.000 leden. Die coöperaties verklaren vaak dat ze geen zaken doen met boeren die betrokken zijn bij moderne slavernij. Maar volgens Oxfam blijkt uit gerechtelijke uitspraken en recent onderzoek door de overheid dat dat soms wel het geval is. Supermarkten kunnen er dus niet blindelings op vertrouwen dat de verklaringen van hun leveranciers kloppen, zegt Oxfam.

Grote supermarkten kunnen een leefbaar loon bieden

Tien jaar geleden kwamen de Verenigde Naties met richtlijnen die multinationale bedrijven voorschrijven om zelf onderzoek te doen naar misstanden in hun productieketens en bij te dragen aan verbeteringen. Nederlandse supermarkten hebben daarin wat stappen gezet. Een van de thema’s is de betaling van een leefbaar loon, oftewel voldoende inkomen om van te kunnen leven. Een mensenrecht.

In de koffieproducerende deelstaat Minas Gerais in Brazilië krijgen vaste werknemers in de koffie-industrie wat dat betreft 40 procent te weinig. Voor informele werkers is dat gat zelfs 60 procent, blijkt uit het Oxfam-onderzoek. In beide gevallen krijgen de werkers wel meer dan het officiële minimumloon. Maar dat minimumloon houdt geen rekening met de kosten van voedsel, kleding, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg en transport naar het werk.

Grote en internationale supermarkten hebben een uitstekend jaar achter de rug. Als zij in dat jaar 1 procent van hun uitkeringen aan aandeelhouders opzij hadden gezet, konden ze met dat geld de koffiewerkers in Minas Gerais een leefbaar loon bieden, berekent Oxfam. Supermarkten hebben een machtige positie, stelt de ontwikkelingsorganisatie, en moeten zich daarom extra inspannen om de situatie in de productieketens te verbeteren.

Ahold zegt de problemen die Oxfam schetst te onderschrijven. “Maar we verschillen van mening over de oplossing. Wij willen dat ook de grote merken en de tussenhandel bijdragen aan betere lonen aan het begin van de keten. Die financiële last moet worden gedeeld.”

Lees ook:

Wetgeving moet bedrijven dwingen mensenrechten te beschermen: ‘Overal liggen producten waar een luchtje aan zit’

Al tien jaar worden bedrijven aangespoord om structureel naar mensenrechtenschendingen in hun productieketens te zoeken. Nu wil Joël Voordewind die gedragsregels vastleggen in een wet.