Kabinet zet in op omscholing, maar werkt dat?

“Normaal sta ik te frituren in de Apenheul, maar vanwege het coronavirus ging het park dicht”, zegt Hedy van Milligen, nog steeds ontsteld. De 63-jarige horecamedewerker heeft zich met hulp van uitzendbureau Asa laten omscholen tot magazijnmedewerker. “Kruidvat-bestellingen inpakken is geen droombaan, maar het is wel een baan.”

Het is precies wat de overheid stimuleert. Nu in veel sectoren harde klappen vallen en bedrijven zich genoodzaakt voelen te reorganiseren, zullen veel medewerkers in de horeca, het toerisme en de evenementenbranche op zoek moeten naar iets anders. De overheid wil voorkomen dat zij werkloos worden - dat kost de samenleving veel geld - en maakt daarom in het nieuwe steunpakket 50 miljoen euro vrij om mensen om te scholen naar een sector waarin werk is.

Opvallend. Want volgens Irmgard Borghouts, docent arbeidsmarkt aan de universiteit in Tilburg, heeft (om)scholing maar een klein positief effect op het verkorten van de werkloosheidsduur. Samen met andere wetenschappers van de universiteit deed ze onderzoek naar het effect van scholingstrajecten - aangeboden door werkgevers - na de financiële crisis in 2008. “We hebben ruim tweeduizend medewerkers die tijdens die crisis hun baan verloren vragen gesteld over hoe dat is verlopen”, aldus Borghouts.

Slechts een kwart van de medewerkers die (om)scholing kreeg aangeboden heeft daar gebruik van gemaakt, weet ze. “Belangrijker dan scholing bleken opleidingsniveau en leeftijd. Jongeren en hoogopgeleiden vinden sneller een nieuwe baan dan ouderen en lageropgeleiden”, zegt ze.

Zelf gemotiveerd zijn

Volgens de ChristenUnie, D66 en PvdA moet het omscholen van werknemers dan ook beter worden aangepakt. “Iedereen scholing opleggen, zoals bij de vorige crisis, werkt niet als mensen niet zelf gemotiveerd zijn”, zegt PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk. “Ondanks alle subsidies voor scholing werden veel mensen tijdens de vorige crisis werkloos.”

Van Milligen denkt dat dat ook komt omdat mensen waarvoor geen werk meer is maar moeilijk kunnen accepteren dat ze er met een nieuwe baan op achteruit gaan. “Magazijnwerk is zwaar en niet iets wat ik voor altijd wil doen. Maar ik kan het me niet veroorloven om kieskeurig te zijn. Als ik had gezegd, ik wil alleen kantoorwerk doen, dan was ik nu werkloos”, zegt Van Milligen.

Borghouts: “Bijna de helft van de medewerkers met een nieuwe baan ging er tijdens de vorige crisis in salaris, werktijden of secundaire arbeidsvoorwaarden op achteruit.”

Zweeds model

Volgens Van Dijk kan dat anders. Hij pleit voor de invoering van een Zweeds model. “Daar hebben ze al sinds de jaren zeventig een fonds dat is bedoeld om mensen aan een baan te helpen. “Dat is een succes want 80 procent van de Zweden gaat niet van werk naar werkloosheid, maar van werk naar werk”, zegt hij.

Borghouts deed ook onderzoek naar dat model. “Wat ze in Zweden goed doen is de scholing al heel vroegtijdig aanbieden, dus niet pas op het moment dat er ontslagen gaan vallen. En alle bedrijven, groot of klein, houden zich aan een sociaal akkoord waarmee ze beloven om iedere werknemer die ontslag boven het hoofd hangt, scholing aan te bieden. In Nederland hebben alleen grote bedrijven zo’n plan”, aldus Borghouts.

Iedere werknemer krijgt in Nederland wel een transitievergoeding - een bedrag bij ontslag - maar die is volgens Van Dijk niet toereikend. Borghouts: “Driekwart van de mensen in ons onderzoek gebruikt die vergoeding niet voor omscholing maar om bijvoorbeeld de hypotheek af te lossen.”

Ook naar een andere sector

“We moeten de miljoenen aan scholingsgelden die er zijn anders gaan inzetten, zodat mensen zelf kunnen bepalen wanneer en hoe ze gebruik willen maken van scholingsbudgetten”, zegt van Dijk. Hij vervolgt: “Er zitten nu te veel voorwaarden aan omscholingstrajecten. Ook zijn de trajecten vooral gericht op omscholing binnen de eigen sector. Dat werkt niet nu er sectoren zijn, zoals de evenementenbranche, waar veel werk zal verdwijnen. Het moet dus makkelijker worden om om te scholen naar een hele andere sector.”

Het omscholingstraject van Van Milligen naar magazijnmedewerker heeft overigens een uitkomst die haarzelf ook verrast. Nu de Apenheul weer opengaat, kan ze terugkomen om friet te bakken tussen de apen. “Werken op een plek waar de apen je ‘s ochtends begroeten, mooier kan niet.”

Lees ook:

Het kabinet waarschuwt ondernemers: pas je aan de nieuwe werkelijkheid aan

Het kabinet helpt bedrijven nog eens drie maanden vooruit met een noodpakket, maar roept ze ook op zich aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid. ‘Het heeft geen zin alles in stand te houden’, waarschuwt minister Wiebes.