Hoe gemeenten onderling verschillen in bijstandsbeleid? Niemand weet het

Ga er maar aan staan, onderzoeken hoe goed de bijstand geregeld is. Qua regels daarover is Nederland een lappendeken met ruim 350 verschillende lapjes. Want sinds de decentralisatie in 2015 mag iedere gemeente zelf beslissen hoe het met de bijstandsgerechtigde inwoners omgaat.

Klinkt mooi, dat maatwerk, maar voor Melissa Sebrechts is het een probleem. Niemand heeft de afgelopen vier jaar bijgehouden hoe groot de onderlinge verschillen inmiddels zijn geworden, zegt de socioloog van de Universiteit voor Humanistiek. “Dat gebrek aan overzicht viel me ontzettend op.” Uiteindelijk is het daardoor onmogelijk om te zien welke regels het beste werken om mensen uit de werkloosheid te helpen.

Samen met haar collega Thomas Kampen besloot Sebrechts een eerste opzet te maken. Daarvoor spraken ze met talloze experts van onder meer de vereniging van sociale diensten Divosa, het Sociaal en Cultureel Planbureau en de Inspectie SZW. Daarnaast leidde een steekproef onder 48 gemeenten tot vier beleidscategorieën, een manier om de rest van de gemeenten in de toekomst te kunnen classificeren.

Niet dat heel Nederland nu gerangschikt is aan de hand van die rubricering, maar het is een begin, als instrument om dat binnenkort wel te doen. Tot slot hielden de twee diepte-interviews met 55 mensen in de bijstand uit acht van die gemeenten.

Op zich is het geen geheim dat de woonplaats nogal uitmaakt voor een bijstandsgerechtigde. Minder bekend is dat de verschillen zó groot zijn, zegt Sebrechts. Tussen de bestudeerde gemeenten zat er één die twintig uur per week werken als tegenprestatie eiste, maar ook één die het op een eenmalige vier uur hield. Het extra zakcentje dat mensen met weinig geld ontvangen (inkomenstoeslag), verschilde van 100 euro tot 500 euro per jaar. Sebrechts en Kampen vinden die grote verschillen onwenselijk, schrijven ze deze week in vakblad Binnenlands Bestuur.

Wat is er zo erg aan per gemeente verschillend beleid?

“Mensen begrijpen het niet! Het voelt als onrecht. ‘We zijn toch allemaal Nederlanders?’, zeggen de bijstandgerechtigden tegen ons. Vergeet niet dat deze groep sowieso al een behoorlijke afstand voelt tot de overheid. Het vertrouwen is laag. Ze voelen zich in de steek gelaten, hebben bijvoorbeeld het idee dat vluchtelingen voorrang krijgen bij het vinden van een sociale huurwoning. Dan kunnen de willekeurig ogende verschillen in bijstandsbeleid tussen gemeenten die afstand tot de overheid nog extra vergroten.”

Heeft dat nog concrete consequenties?

“Een chagrijnig en wantrouwig persoon vindt minder snel een baan dan iemand die vindt dat hij juist goed wordt begeleid door de gemeente. En werkgevers zitten natuurlijk minder te wachten op die eerste groep.”

Waar slaan die grote verschillen tussen gemeenten eigenlijk op?

“Het idee van de decentralisatie is dat de lokale politiek veel beter doorheeft hoe zij de inwoners weer aan een baan kan helpen dan de landelijke overheid. Een plaatselijk bestuur zou de regio beter kennen, weten waaraan de arbeidsmarkt behoefte heeft. Zo moet het reïntegreren van bijstandsgerechtigden soepeler verlopen.”

Maar is bijstandsbeleid niet meer een politieke keuze dan een economische afweging? Het zal voor dat beleid toch meer uitmaken of de VVD of juist SP lokaal de scepter zwaait dan hoe de plaatselijke arbeidsmarkt erbij ligt?

“Ik denk dat je dat wel zo kunt stellen, ja. Het sluit in elk geval aan bij een van onze adviezen: communiceer als bestuur beter waaróm de regels zijn zoals ze zijn. Dan kweek je vanzelf meer begrip bij mensen. Een verkiezingsperiode, waarin partijen hun visie op het plaatselijke beleid kunnen geven, is daar een uitstekende gelegenheid voor. Dan begrijpen inwoners ook beter dat ze zelf voor bepaalde bijstandsregels hebben gestemd.”

Lees ook:

Leiden test kamerverhuur aan studenten door bijstandsgerechtigden, en dat roept weerstand op

De gemeente Leiden wil dat bijstandsontvangers geld kunnen verdienen met de verhuur van leegstaande kamers. De vraag is of dat ook mag van Den Haag.

Een bijstandsuitkering voor altijd

Gemeenten laten zeker de helft van de bijstandsgerechtigden aan hun lot over. Ondanks de wettelijke verplichting hoeven deze mensen niet te solliciteren. Ze zijn opgegeven.