Gemeenten enthousiast: bijstand metminder regels blijkt te werken

De gemeente Utrecht wil de sollicitatieplicht voor een deel van de bijstandsgerechtigden opheffen, anderen moeten juist extra begeleiding krijgen. Dat laat GroenLinks-wethouder Linda Voortman weten na een experiment met een alternatieve aanpak voor de bijstand. Ook de gemeenten Tilburg, Groningen, Deventer, Wageningen en Nijmegen kwamen donderdag met de resultaten van hun experimenten. In verschillende steden wijzen de onderzoekers erop dat de alternatieve aanpak zorgt voor een hogere uitstroom uit de bijstand.

Geen sollicitatieplicht, meer persoonlijke begeleiding of extra bijverdiensten, waren de ingrediënten van de proeven van de zes gemeenten. In alle gemeenten leefde onvrede over de huidige Participatiewet. “De wet gaat er nu van uit dat mensen niet willen werken”, zegt Voortman. Daarnaast is er weinig ruimte om bijstandgerechtigden persoonlijke begeleiding te geven in hun zoektocht naar werk.

Vanaf 2017 tuigden de gemeenten daarom in samenwerking met lokale universiteiten of hogescholen experimenten op om te zien of het ook anders kan. De experimenten in Groningen, Tilburg en Utrecht waren het grootst, met ieder tussen de 750 en 900 deelnemers die ruim een jaar werden gevolgd. Ze hadden bovendien dezelfde opzet. De bijstandontvangers werden in vier groepen verdeeld: één groep kreeg meer vrijheid, een tweede meer begeleiding, de derde mocht meer en langer bijverdienen en voor de vierde groep veranderde niets. De kleinere experimenten in de andere steden keken naar dezelfde alternatieven, maar combineerden vaak groepen.

Wie geen sollicitatieplicht had, vond vaker een baan

De proeven hadden volgens de Utrechtse onderzoekers een positief effect op de zoektocht naar werk. Uit de groep zonder sollicitatieplicht en andere verplichtingen vonden veel meer mensen een baan die de bijstand overbodig maakte dan uit de controlegroep met de huidige regels. Hetzelfde gold voor de groep die meer begeleiding kreeg van een persoonlijk contactpersoon. In de groep die meer mocht bijverdienen, steeg voornamelijk het aantal mensen met een deeltijdbaan.

Ook in Wageningen zagen de onderzoekers dat meer vrijheid of meer begeleiding beter werkt dan het huidige regime van strenge regels en weinig persoonlijke aandacht. Ongeveer een kwart van de twee alternatieve groepen vond werk, waardoor de uitkering overbodig werd. Bij de groep waar niets voor veranderde, gold dat slechts voor 10 procent. In Groningen en Deventer hadden vooral extra begeleiding positieve effecten.

“Het onderzoek laat ook zien dat sommige methodes beter werken voor de een dan voor de ander”, zegt Voortman over het onderzoek in Utrecht. De aanpak zonder verplichtingen werkte in haar stad het beste voor lager opgeleiden. De vrijheid zorgde er bij hen voor dat de kans op een vast contract toenam. Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt hadden juist meer baat bij extra begeleiding. “In Utrecht willen we daarom naar een keuzemodel waarin we kijken welke aanpak het beste past bij welke persoon”, zegt Voortman. Meer vrijheid en meer begeleiding mogen binnen de huidige wetgeving. “Voor meer bijverdienen zou de wet moeten veranderen.”

Andersoortige resultaten in Nijmegen

Toch zijn niet alle resultaten positief. In Nijmegen hadden de alternatieve methodes nauwelijks effect en leidde het opheffen van de verplichtingen zelfs tot minder uitstroom. Toch verwijst ook het stadsbestuur daar de experimenten niet gelijk naar de prullenbak. Het wil eerst nog wachten op de landelijke analyse van alle experimenten samen en de reactie van de staatssecretaris daarop. Die wordt in juni verwacht.

Lees ook:

Gemeenten testen een participatie-inkomen, en dat lijkt te werken

Wellicht helpt een andere aanpak bijstandsgerechtigden vooruit. Dus testten gemeenten het participatie-inkomen. En dat lijkt te werken.