Geen vergaderingen, geen baas: waarom sommige mensen zo graag ’s nachts werken

Conducteur Caitlin van Kruining (31) bloeit op in de nacht. Ze is niet de enige, blijkt uit een pas verschenen boek waarin gesprekken met 25 nachtwerkers zijn gebundeld.

“Goedemorgen!”, zegt ze opgewekt met een extra harde stem als ze de coupé binnenloopt. Het is 03:15 uur en de nachttrein is onderweg van Rotterdam naar Utrecht. Twee jongens liggen met hun mond open tegen elkaar aan te slapen. Een derde wordt wakker en kijkt verbaasd omhoog. “Goedemorgen?! Nee toch?”, zegt hij terwijl hij zijn capuchon ver over zijn hoofd trekt en snel zijn schoenen van de treinstoel haalt.

NS-Conducteur Caitlin van Kruining (31) lacht. “Als ik zelf ben gaan stappen en hoor dat het ochtend is, besef ik dat ik te lang ben doorgegaan. Dat werkt ontnuchterend”, legt ze haar tactiek uit.

Fantastisch vindt ze het, werken in de nacht. Manoeuvreren tussen dronken studenten en mensen die voor dag en dauw naar hun werk reizen. De rust en de hectiek. Mensen die haar de liefde verklaren of hun grootste geheimen vertellen en dat ene meisje in iedere meidengroep die na een avond stappen geen stem meer over heeft en toch probeert de boel te regisseren en dan zelf omvalt.

“De nacht is kleurrijk en nooit hetzelfde. Overdag is saaier. Dan gaan mensen van en naar hun werk met een koptelefoon op hun hoofd, starend naar hun telefoon”, zegt ze. Van Kruining is niet de enige die de nacht kan waarderen. Sterker nog, ze stond op een wachtlijst omdat veel van haar collega’s graag nachtdiensten draaien.

Nederland telt 1,3 miljoen nachtwerkers. Mensen in loondienst en zzp’ers die soms of regelmatig in de nacht werken. Een grote groep, maar niet zo zichtbaar. Genoeg reden voor arbeidssocioloog Fabian Dekker om eens uit te zoeken hoe nachtwerkers het werk zelf eigenlijk ervaren.

Want tot nu toe is over nachtwerk bijna alleen maar geschreven vanuit medisch perspectief. En dan kom je altijd tot dezelfde conclusie: het is ongezond. “Ik wilde weten of er een verschil zit tussen de objectieve cijfers en de belevingswereld van mensen”, legt Dekker uit.

Meer geld, meer autonomie

De afgelopen maanden interviewde hij daarom meerdere keren 25 nachtwerkers uit acht verschillende sectoren. Politieagenten, spoor-medewerkers, zorgpersoneel, schoonmakers, havenwerkers, radio-makers, horecawerknemers en vrachtwagenchauffeurs. Beroepen waarin nachtwerk veel voorkomt. Zijn bevindingen schreef hij op in het boek Vergeten Beroepen. Leven en werken als nachtwerker dat onlangs is verschenen.

Wat blijkt? Nachtwerkers zien na verloop van tijd de voordelen van het werk. “Het betaalt beter”, zegt Van Kruining. Tussen middernacht en 6 uur ’s ochtends krijgen alle NS-medewerkers 9,98 euro extra per uur. Er zijn geen wettelijke regels over extra vergoeding bij nachtarbeid, maar het uurloon ligt in de meeste sectoren 30 tot 40 procent hoger dan bij dagdiensten.

Ondertussen ligt de ervaren werkdruk lager, weet Dekker nu. “Er is ’s nachts vaak wat meer tijd om het werk te kunnen doen. Om een praatje te maken met een patiënt of reiziger. Er staat minder file, er zijn minder overlegmomenten, minder vergaderingen, minder bemoeienis van een werkgever. Er is meer tijd voor de kerntaken, voor vakmanschap”, meldt Dekker. Mensen die overdag gebukt gaan onder het zo efficiënt mogelijk moeten werken vinden ’s nachts een vluchtheuvel, concludeert hij. “In de nacht kunnen ze de druk van de dag compenseren.”

Kots en kattengrit

Op het spoor vervagen in de nacht de regels een beetje, zegt Van Kruining. Er is geen teammanager aan het werk en zij en haar collega hoeven tijdens de rit geen vervoersbewijzen te controleren. Alleen bij het beginpunt van de trein – in dit geval station Rotterdam Centraal station – zijn alle reizigers vóór het instappen gecontroleerd op een geldig vervoersbewijs. De conducteurs krijgen daarbij hulp van collega’s van de afdeling veiligheid & service.

“Waar moeten jullie er uit? Leiden?”, vraagt ze de drie jongens, waarvan er eentje – die met capuchon – aanspreekbaar is en een ander nu wakker wordt. “Zet maar even een wekker, dan weet je zeker dat je op tijd uitstapt.” Ze loopt verder. Een verdieping hoger in de trein zit een tienermeisje tegenover twee jongens van dezelfde leeftijd. Ze ziet bleek. Of alles goed gaat? “Gaat prima”, mompelt ze. Nog geen seconde later kotst ze over haar jas en de treinstoel heen.

“Kan gebeuren”, stelt collega conducteur Magda Vrije (61) het meisje gerust. Haar chic gelakte nagels met gouden glitters verdwijnen in een schoudertas. “Wij conducteurs hebben een middeltje. Een potje kattengrit met eucalyptusgeur, om de ergste geur te maskeren tot de schoonmaakploeg komt”, zegt Van Kruining. “Alcoholkots stinkt gelukkig minder erg dan normale kots”, relativeert ze het geheel.

Ander publiek

Van Kruining vraagt twee jongens die onderweg zijn naar Den Bosch of ze een leuke avond hebben gehad. “Heel leuk!”, zeggen ze enthousiast. Ondertussen doet een man in het halletje van de trein een nieuwe poging zijn shag te draaien. Door het bewegen van de trein is de tabak al twee keer uit zijn vloei op de vloer van de trein gevallen. Twee keer is hij gebukt om het met zijn duim en wijsvinger weer op te rapen.

Het is nu 03:45 uur. De trein is net Leiden voorbij en onderweg naar Amsterdam. In de volgende coupé zitten twee beveiligers tegenover elkaar in een vierzits. Ze zijn in vol ornaat onderweg naar Schiphol. De twee zijn het wel gewend om zo vroeg te beginnen, vertellen ze. En op Schiphol is het altijd druk dus daar merk je het verschil tussen dag en nacht wat minder. De vrouwen willen niet met hun naam in de krant. Met de pers praten mag niet van hun werkgever, leggen ze uit.

De conducteurs – in de nacht werken ze altijd in duo’s – zoeken een plekje om even te relaxen, en eindigen in de cabine helemaal aan de achterkant van de trein, om de geur van een plas braaksel te ontlopen. Identiek aan de ruimte waar de machinist nu zit, met een panorama-uitzicht over het spoor.

Poep en andere nadelen

In de cabine geven ze keuze drie door via hun portofoon, zodat de schoonmaakploeg weet waar ze moeten zijn aan het einde van de rit. Keuze drie staat voor braaksel, bloed en poep. Eerder deze nacht sprak Van Kruining tijdens haar pauze een collega in ‘het verblijf’ een huiskamer op Rotterdam Centraal station waar NS-personeel kan pauzeren. Die vertelde over een man die had gepoept op een stoel in de eerste klas. Diezelfde collega was net aangekomen op spoor 6 waar twee mannen een vechtpartij waren begonnen.

“Bewezen is dat nachtwerkers meer kans hebben op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, en slaapproblemen”, zegt hoogleraar arbeid en gezondheid Karin Proper, werkzaam bij het RIVM. Zij doet op dit moment samen met TNO onderzoek naar de effecten van nachtwerk door nachtwerkers zélf te vragen naar hun ervaringen. Die verschillen nogal per persoon. Ze kan wel verklappen dat de steun van een partner en begrip vanuit de omgeving van groot belang zijn voor een positieve ervaring.

Conducteur Van Kruining, die dit werk nu bijna vijf jaar doet, heeft geen relatie. Maar haar ex had weinig moeite met haar werkritme. “Zij hield ook van uitslapen gelukkig. Dan lagen we soms samen tot 14.00 uur in bed”, zegt ze. “Soms baal ik dat ik een feestje moet missen maar soms is de trein ook echt een feest, tijdens carnaval of na een concert van de Toppers bijvoorbeeld. Wat helpt is dat mijn beste vriendin zelf ook nachtdiensten draait maar dan in de zorg.”

Het sociale leven

Ook haar familie en vrienden begrijpen wel dat ze soms een verjaardagsfeestje moet missen of tijdens feestdagen moet werken. Haar collega Magda Vrije – trotse oma en al vijftien jaar conducteur in de nacht – knikt instemmend. Niet alle nachtwerkers kunnen op zo veel begrip rekenen. Arbeidssocioloog Dekker: “Ik sprak met een man die na een nachtdienst ’s middags uit bed kwam omdat er iemand aan de deur stond. Die wordt dan aangekeken zo van ‘moet jij niet eens een baan gaan zoeken?’”.

De kans op spanningen en frustraties bij stellen waarbij één nachtdiensten draait is groter dan bij stellen die beiden overdag werken, weet Dekker. Soms zelfs met een echtscheiding tot gevolg. Een van de beveiligers uit de nachttrein gaf die spanning ook al aan. Ze noemde het een nadeel dat ze vaak niet met haar partner samen slaapt. Dekker: “Niet voor niets ontstaan er veel vriendschappen en koppels tussen mensen die in de nacht werken. Die begrijpen van elkaar hoe het werkt, dat laatste zie je vooral veel bij de politie”, zegt hij.

Het werken in de nacht komt met een prijskaartje, wil Dekker benadrukken. “Mijn bevindingen geven niet aan dat het in de nacht geweldig werken is. Het is zwaar en niet iedereen kan het, zeker niet naarmate mensen ouder worden. Het geeft meer aan hoe slecht het werk overdag soms geregeld is dat de nacht een soort ventiel is geworden waar mensen meer rust en ademruimte vinden.”

Wakker worden

Voor ouders met jonge kinderen kan de nacht ook een strategische keuze zijn, merkte Dekker. “Als kinderen een jaar of vier, vijf zijn is het bij sommige stellen gewoon een hele bewuste keuze dat een van hen nachtwerk doet. Diegene is dan overdag veel thuis en kan de kinderen zien opgroeien”, zegt hij.

Inmiddels is het bijna 05:00 uur, de nachttrein is in de buurt van station Utrecht Centraal. Daar moet iedereen uitstappen, want dit treinstel gaat naar het rangeerterrein. Van Kruining gooit haar handen in de lucht als ze de jongen ziet die in Leiden moest uitstappen. Of hij al in Leiden is? “Dit is Utrecht Centraal, schat. Je had er een uur geleden uit gemoeten”, zegt Kruining. “Je komt nog wel thuis, maar je moet een uurtje wachten op de volgende trein.” De jongen kreunt.

Een oudere man in een coupé verder ligt nog diep te slapen met zijn gezicht tegen het raam. Haar harde stem, het stampen met haar voeten en een klopje tegen de zijkant van de treinstoel werken niet. Kruining klapt in haar handen. “Dag meneer! Dit is het eindhalte van deze trein.”

Lees ook:

Het minimumloon is gestegen, wat betekent dat voor u en bedrijven?

Nu het minimumloon is opgekrikt rijst de vraag wie daar het meest mee opschiet. Het draait niet alléén om geld.

Magnette maakt zich geen zorgen dat nachtwerk naar Nederland verdwijnt

“België moet een land zonder e-commerce worden”, zegt de voorzitter van de PS, de socialistische partij, die ook in de regering zit. Paul Magnette wil af van het online shoppen.