Er groeit een generatie op die nauwelijks nog papier- en muntgeld krijgt te zien. Wat doet dat met de perceptie van geld?
Met een telefoon, met een horloge, met een app, met een pasje, met een Tikkie, met een QR-code; Iets afrekenen kan tegenwoordig op zoveel manieren, dat het papier- en muntgeld haast uit het zicht is geraakt. Een complete generatie groeit op met het idee dat geld iets is dat alleen digitaal bestaat. Onzichtbaar en onaantastbaar. Zelfs de bankpas verdwijnt langzaam maar zeker richting de keukenla, meldde de Betaalvereniging Nederland onlangs.
De kleinste bedragen worden voldaan zonder dat er een muntje of briefje aan te pas komt. Papiergeld wordt zelfs in toenemende mate gezien als een ‘probleem’. Als iets waar we zo snel mogelijk vanaf moeten. Om misbruik van contant geld door criminelen tegen te gaan brengt de Rabobank vanaf 1 oktober 5 euro per keer in rekening aan zakelijke klanten die biljetten van 200 of 500 euro willen storten op hun rekening. Nu is dat nog ruim 2 euro. De verhoging moet zakelijke klanten verleiden betalingen en stortingen voortaan uitsluitend digitaal te doen. “Contant geld speelt nog altijd een belangrijke rol in de maatschappij, maar aan het gebruik van grote sommen geld zijn risico’s verbonden zoals witwassen en andere criminele activiteiten”, meldt Rabobank aan zijn bedrijfsklanten.
Weg met dat ouderwetse papiergeld, dus. Dat is tegenwoordig de boodschap. En niet alleen omdat criminelen zo verzot zijn op biljetten. “Er zullen altijd mensen blijven die het om wat voor redenen dan ook fijn vinden om contant geld te gebruiken”, zegt Gijs Boudewijn, directeur van Betaalvereniging Nederland. “Maar juist in deze digitale wereld waar mobiele apps domineren en klassieke, langzame communicatiekanalen worden verdrongen door WhatsApp en Instagram, hebben jongeren vaak beter inzicht in hun financiën dan vroeger. De spaarpot die ergens op de kast stond en waarvan je niet wist hoeveel geld erin zat, heeft plaats gemaakt voor realtime inzicht in je digitale huishoudboekje.”
‘Zelfs op de rommelmarkt kon ik laatst alleen pinnen’
Maar dat inzicht groeit, net als bij geld, niet iedereen op de rug. Leonie Meyer houdt zich als mede-eigenaar van Learncare Academy en Budgetcoach.nl bezig met geld en hoe je daar mee om leert gaan. Learncare is een sociaal-financiële opleiding die mensen klaarstoomt voor beroepen als schuldhulpverlener of bewindvoerder.
Zusterbedrijf Budgetcoach heeft ruim veertig zzp’ers aan zich verbonden die door het hele land mensen trainen in het omgaan met geld. Meyer herkent het fenomeen van het verdwijnen van papiergeld uiteraard, alleen al in haar eigen omgeving: “Mijn zoon heeft al een jaar een potje met fysiek geld liggen maar doet daar niks mee. Zelf herken ik het natuurlijk ook. Zelfs op de rommelmarkt kon ik laatst alleen pinnen. Corona heeft die ontwikkeling nog eens versneld.”
Het niet meer zien of voelen van fysiek geld is wat haar betreft niet per se nadelig. Zeker niet voor de jongste lichting, die met digitaal geld is geboren: “Als je niet beter weet, heeft de afwezigheid van papier- of muntgeld denk ik geen gevolgen. Die generatie vraagt zich eerder af waarom betalen met briefjes eigenlijk nog zou moeten.”
Praten over geld in gezin soms nog taboe
Lang niet alle kinderen praten met hun ouders over geld. Andersom is dat ook niet altijd het geval. Bijna 60 procent van de ouders doet dit slechts één of enkele keren per jaar, blijkt uit onderzoek eerder dit jaar in opdracht van platform Wijzer in Geldzaken. 1 op de 3 kinderen vermoedt dat hun ouders wel eens zorgen over geld hebben, maar dat is dus niet altijd bespreekbaar. Kinderen nemen, zo leert het onderzoek, vaak het ‘geldgedrag’ van hun ouders over. Als ouders makkelijk zijn in geld uitgeven of leningen afsluiten, dan denken de kinderen daar ook vaak zo over. Zuinige ouders leveren anderzijds weer zuinige kinderen op. Aan het onderzoek deden ouders en kinderen van 596 huishoudens mee met tenminste één kind tussen de 11 en 16 jaar.
Veel klanten doen aan verveelbankieren: even de bankapp checken
Al blijft het oppassen. Wat je niet ziet geef je makkelijker uit, merkt ze vaak bij haar cliënten. “Vooral bij achteraf betalen, zoals via Klarna, is dat soms het geval. Het gaat wat makkelijker. Controleer daarom je app regelmatig als je geld hebt uitgegeven. Dat is niet alleen voor jongeren belangrijk, dat gaat net zo goed op voor volwassenen.”
Bij de bank ING kunnen ze zien dat het checken van de app al vaak gebeurt. Volgens de grootbank controleren veel klanten vaak passief hun transacties als ze bijvoorbeeld op de bus of de trein staan te wachten. Het verschijnsel wordt soms al ‘verveelbankieren’ genoemd. Die apps bieden bovendien mogelijkheden om de rem te zetten op al te veel spenderen. Op de Kinder- en Jongerenrekening van ING kan een kind bijvoorbeeld niet rood staan. “Ze kunnen niet meer uitgeven dan ze hebben”, verklaart een woordvoerster van de bank. “Ouders kunnen een limiet instellen voor de betaalpas. Zowel voor het bedrag dat een kind per dag maximaal kan betalen als wat een kind contant kan opnemen bij de geldautomaat. Ook voor overschrijvingen in de app en Mijn ING zijn limieten instelbaar. Zo kunnen ouders bekijken welke limiet bij hun kind past. En dit bijstellen naar boven naarmate het kind ouder wordt.” Mensen ‘financieel geletterd’ krijgen kan, met andere woorden, misschien juist wel effectiever met digitale middelen dan het naar de achtergrond verdwenen spaarvarkentje.
Veel scholieren krijgen nog cash zakgeld
Overigens wijzen onderzoeken van de Nederlandse Bank, Betaalvereniging Nederland en Nibud uit dat de huidige generatie ook weer niet helemaal afscheid heeft genomen van papiergeld. “Ja, inkomsten en uitgaven van jongeren verlopen vaker digitaal dan pakweg vijf jaar geleden maar helemaal zonder cash zijn ze nog niet”, zegt Gijs Boudewijn van Betaalvereniging Nederland.
“Het betaalgedrag van jongeren van 12 tot 18 jaar is meer te vergelijken met een 65-jarige dan een 35-jarige. Het gebruik van cash ligt bij deze groep met 26 procent van alle toonbankbetalingen hoger dan gemiddeld.” Ook onderlinge betalingen worden door jongeren in 43 procent van de gevallen nog steeds contant betaald. Vermoedelijk komt dat doordat veel scholieren hun kleed- en zakgeld nog op de ‘ouderwetse’ manier van hun ouders krijgen.
Maar deze jongeren ontgroeien het zakgeld, en de dag dat ze alleen nog maar digitaal betalen komt steeds dichterbij. Boudewijn wil niet zeggen dat die ontwikkeling helemaal geen invloed heeft op de perceptie van geld. “Maar ik denk niet dat het besef van de waarde van geld nog samenhangt met fysieke munten en bankbiljetten. Veel belangrijker is dat jonge generaties begrijpen wat betalen, sparen en lenen inhouden, waarom inzicht in je financiën belangrijk is en hoe je dat inzicht krijgt.”
In tijden van crisis willen mensen liever cash
Dat vinden ze bij Triodos Bank ook. De duurzame bankier uit Driebergen- Rijsenburg biedt, net als bijvoorbeeld ING, limieten voor jongerenrekeningen. “Met het geld dat jongeren ons toevertrouwen financieren we alleen projecten die bijdragen aan een groene en eerlijke maatschappij”, verklaart een Triodos-woordvoerder. “De rekening leert je ook veilig om te gaan met geld en je kunt niet rood staan.” Betalen doe je bij Triodos met een biologisch afbreekbare pas. “We horen van ouders dat het openen van een duurzame jongerenrekening vaak het gesprek opent over wat geld is, en dat het uitmaakt welke kant jouw geld oprolt. Een financiering van een oliebedrijf of een windmolen maakt nogal verschil. Geld krijgt pas betekenis als er iets goeds mee gedaan wordt. Zo kijken wij naar de waarde van geld.”
Misschien is het goed om te rade te gaan bij filosoof en econoom Jens van ’t Klooster, werkzaam aan de KU Leuven. Hoe kijkt hij aan tegen de rap veranderende wereld van nieuwe betaalmiddelen? “Heel interessant dat al die innovaties plaatsvinden. Cryptomunten, Apple Pay, de ontwikkelingen gaan snel. Studies laten zien dat iets niet vasthouden zorgt voor een ander uitgavenpatroon. We worden dan iets makkelijker met onze bestedingen. Het is niet voor niets dat in tijden van crisis mensen liever cashgeld hebben.”
Volgens Van ’t Klooster kan het fenomeen geld op verschillende manieren worden gezien. Als iets dat je hebt, als iets waarmee je betaalt. “Maar bovenal is geld een systeem. Een manier om afspraken te maken. Conventies.” Dat is allemaal veel belangrijker dan de vorm van een betaalmiddel. Het maakt niet zo heel veel uit of je afrekent met een cryptomunt of met je portemonnee, wil hij maar zeggen. “Je hebt eerst dat systeem en dan pas is dat ding in je zak waardevol.”
Alles draait om geld
Het is op het moment wel een heel beweeglijk systeem. Daar zit een zeker gevaar in, vindt Van ’t Klooster. “Geld is hét fundamentele instituut van de kapitalistische economie. Alles draait om geld. Dus als er iets verandert in hoe geld zelf werkt, als opeens andere partijen zich mengen in het betaalverkeer, dan heeft dat vergaande impact. Wie kijkt er mee in mijn digitale portemonnee?”
Met de digitalisering van geld is onze privacy in het geding, meent hij. “We moeten nadenken over de positie van banken en terughoudend zijn in wat betalingsbedrijven voor jou denken te bepalen. Bij cash weet je precies wie de controle heeft over jouw geld, namelijk jijzelf.”
Lees ook:
De smartphone wordt onze portemonnee, de bankpas verdwijnt in de keukenla
De smartphone verdringt langzamerhand de bankpas als betaalmiddel, zo meldt Betaalvereniging Nederland.
