Gaat corona de bank en de samenleving weer bij elkaar brengen?

Winkelomzet: laag. Stressniveau: hoog. Zo’n corona-crisis hakt erin bij de 43-jarige Jos Brons, eigenaar van een Bakkerij Bart-filiaal in het centrum van Nieuwegein. “Het was een ­levenslange droom om een eigen lunchroom te hebben. Een plek waar ook mensen met wat minder geld op een terras kunnen zitten met een broodje en een luxe koffie. Tweeënhalf jaar geleden begon ik, en het ging tot voor kort heel goed.”

En nu? “Nu moet ik de veertig zitplaatsen binnen afsluiten, de tachtig stoeltjes buiten staan opgestapeld. Alleen afhalen mag nog.” Zonder hulp redt hij het daar niet mee.

Net als in 2008 dreigt er een economische crisis. Qua oorzaak hebben beide crises niets met elkaar gemeen, behalve dan misschien dat er in beide gevallen een heel duidelijke dader is. Nu: een nieuw coronavirus dat in enkele weken tijd de hele wereld plat legt, inclusief het terras van Brons. Toen: de bankiers.

Die hadden het na de kredietcrisis compleet verbruid bij de samenleving. Het beeld: graaiers die met belastinggeld van de afgrond zijn gered. De afgelopen tien jaar hebben banken het verloren vertrouwen zonder al te veel succes proberen te herwinnen. En nu is daar een crisis waar ze niet debet aan zijn. Een kans om zich van hun maatschappelijke kant te laten zien. Dat doen ze ook.

“Ik hoorde het op de radio”, zegt Brons aan de telefoon. Grootbanken ING, ABN Amro, ­Rabobank meldden onlangs dat mkb’ers hun bedrijfslening de komende zes maanden niet hoeven af te lossen. Ook rentebetalingen gaan op de lange baan. “Dat scheelt mij veel zorgen. Naast huur en personeelskosten is aflossing één van mijn grootste vaste kostenposten.”

Zelfs huizenbezitters met hypotheken en mensen met een consumptief krediet kunnen uitstel aanvragen als ze de komende tijd krap komen te zitten. Vrijdag kwamen er nog meer handreikingen bij. Ook vastgoedbeheerders die huurinkomsten mislopen kunnen zich nu melden. En ABN Amro verhoogde de kredietgrens waaronder automatisch sprake is van uitstel van 2,5 miljoen euro naar leningen van 50 miljoen. Alleen wie wél wil blijven aflossen moet zich melden.

Revancheren

“Als er ooit een moment is geweest waarop banken zich maatschappelijk kunnen revancheren voor de financiële crisis, dan is dat nu”, zegt oud-bankier en schrijver Hans Ludo van Mierlo (73). Hij werkte 22 jaar in het bankwezen, onder meer als directeur communicatie bij ING en daarna bij de Rabobank.

Na de vorige crisis hadden topbankiers nogal wat uit te leggen maar, zegt Van Mierlo, dat deden ze niet echt. Om meer winst te kunnen maken hadden banken in de jaren daarvoor ingewikkelde financiële constructies opgetuigd. Die constructies stortten rond 2007 in, waarna de hele financiële sector begon te wankelen. Banken wilden elkaar niets meer lenen en consumenten haalden hun geld van de rekening.

Daardoor was er minder ruimte om krediet te verstrekken, zodat de hele economie in het slop raakte. “Nederlandse topbankiers van toen hebben nooit duidelijk gezegd: wij waren medeverantwoordelijk voor die ellende”, zegt Van Mierlo. Ze gaven altijd de schuld aan Amerikaanse banken. “Klanten kregen vaak niet eens een brief met een korte uitleg over wat zich allemaal afspeelde. Zelfs banken die met overheidsgeld waren gered legden dat niet uit.”

Daar is nu, twaalf jaar later, verandering in gekomen. De bestuursvoorzitters van onder meer de Rabobank (Wiebe Draijer) en ABN Amro (Kees van Dijkhuizen) zeggen heel ­expliciet: in 2008 waren wij deel van het ­probleem, nu zijn we deel van de oplossing. Bedrijven en consumenten zien in de kredietverstrekkers ineens coulante en geduldige ­tegenpartijen.

Geduldig, want de topmannen zeggen een periode van stokkende inkomsten uit aflossingen heel lang te kunnen volhouden. “Met ­gemak”, aldus Van Dijkhuizen onlangs tegen RTL Z. Deels komt dat door de vorige crisis. Om zich weerbaarder te maken, moeten commerciële banken sindsdien veel meer kapitaal apart zetten in verhouding tot wat ze hebben uitgeleend. Mocht een klant of een bedrijf zijn lening niet volledig terugbetalen, bijvoorbeeld vanwege een faillissement, dan heeft de bank alsnog genoeg liquide middelen over om overeind te blijven.

Nederlandse banken vlogen dit voortvarender aan dan veel Europese evenknieën. Wel verwacht kredietbeoordelaar Moody’s wat minder winstgevendheid van de Nederlandse bankensector de komende tijd, maar dat is niet raar. Veelzeggend is dat de ruim aangelegde buffers ook toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) tevreden stellen. Die noemt het bankwezen een stuk schokbestendiger.

Langzaam gegroeid

De robuustere boekhouding komt nu voor het eerst echt duidelijk in beeld bij de gemiddelde Nederlander. Die zal sinds de vorige crisis niet steeds de jaarverslagen hebben bekeken om zo de kapitaalbuffers van banken langzaam te zien groeien. Maar nu, dankzij corona, merkt Nederland het.

Ondernemer Brons is blij met de kredietcoulance van zijn bank. “Gasten komen nog maar mondjesmaat binnen, wat wil je? ­Mensen kunnen alleen nog afhalen. Maar ik zit naast een supermarkt, dus voor de zachte bolletjes gaan ze daarheen, komen ze niet naar mij.” En de vaste klanten dan, die eenzaam zijn, en naast de koffie ook voor een praatje komen? “Ik moet vanwege het virus een deksel op hun bekertje drukken en ze direct de zaak uitsturen.”

Het is voor Brons een grote opluchting om de bank aan zijn zijde te hebben. Banken komt dat zelf ook goed uit, want eerdere pogingen om het vertrouwen in de samenleving te ­herstellen haalden nooit veel uit. Niet omdat ze dat niet hebben geprobeerd, zegt bankenwatcher Van Mierlo. “Ze vereenvoudigden hun productenpakket, herschreven klantinformatie en matigden de topinkomens. Nieuwe producten testen ze nu op wat de klant ermee ­opschiet.”

Minder stereotype

Ook stelden banken andersoortige bestuursvoorzitters aan, minder stereotype bankiers. Rabo-baas Draijer was hiervoor voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, en daarvoor ­Benelux-directeur van adviesbureau McKinsey. Of neem de aanstaande topman van ABN Amro, Robert Swaak: een accountant, geen bankier. “Ondanks al die inspanningen is het vertrouwen nog steeds relatief laag”, aldus Van Mierlo.

Het helpt niet dat banken vooral in het nieuws komen als er iets misgaat. Een controverse over exorbitante bonussen is nooit ver weg. Vrij regelmatig zijn er ook grote witwaszaken, waarbij blijkt dat banken hun klanten niet goed hebben doorgelicht. Of neem het ­Libor-schandaal uit 2013, toen de Rabobank uit winstbejag deelnam aan internationaal ­gesjoemel met rente.

Dat soort negatieve krantenkoppen blijven veel langer hangen bij het publiek dan de enkele keer dat een bank eens positief in het nieuws komt, denkt Van Mierlo. Dat blijkt ook uit de laatste editie van de Vertrouwensmonitor die de Nederlandse Vereniging van Banken (NvB) uitbrengt. Onderzoeksbureau Ipsos meet jaarlijks hoe Nederlanders tegen kredietverstrekkers aankijken. Hun vertrouwen is de laatste vijf jaar maar licht gestegen. En bij ­negatieve mediaberichten, schrijft NvB-­voorzitter Chris Buijink in het voorwoord van de jongste versie, daalt het direct.

Van Mierlo ziet de cultuur binnen banken wel geleidelijk veranderen. Daar helpt de bankierseed bij, denkt hij. Alle bankmedewerkers zweren sinds 2015 dat ze integer zullen handelen en zich zullen inzetten om het vertrouwen in de sector te herwinnen. Dat is wettelijk verplicht, Van Mierlo ziet zichzelf als de geestelijk vader van die eed. Hij pleitte ervoor in zijn boek ‘Gepast en ongepast geld’, dat net voor de kredietcrisis uitkwam.

Vrijblijvend is de eed niet. Die komt met een gedragscode en een tuchtcommissie. In de afgelopen vijf jaar deelde die commissie acht keer een berisping uit aan bankmedewerkers die op wat voor manier dan ook over de schreef gingen, en 42 keer een tijdelijk beroepsverbod. Een voorbeeld: de bankmedewerker die een privédetective inzage gaf in de betaalgegevens van tientallen klanten is vorig najaar voor achttien maanden naar huis gestuurd.

Flauwekul

Niet elke bankier is er blij mee, zegt Van Mierlo. “Oudere bankiers, en dan vooral de zakenbankiers, vinden het vaak flauwekul. Maar dat soort types vinden alles flauwekul als zijzelf niet in het middelpunt staan.”

Hij stelt dat het Nederlandse bankwezen in de jaren negentig wegdreef van zijn maatschappelijke taak. “Toen kwamen de aandeelhouders centraal te staan, en niet de klanten. Liep je het hoofdkantoor van ING Groep binnen, dan hing daar een bord met de actuele beurskoers. Niet met het aantal tevreden klanten.”

Idealiter zou je terug willen naar de situatie van ver daarvoor, besluit hij. “Toen ik jong was sprak ik met bankiers die toen net met pensioen gingen, die dus echt van de oude stempel waren. Die vertelden dat ze ’s avonds om ­zeven uur nog even langs de kruidenier fietsten bij wie ze krediet hadden uitstaan. Even polsen hoe de zaken liepen. En ook om te kijken of de kruidenier de boel wel een beetje schoon hield.”

Nu hebben banken duizenden kleine en grote bedrijven als klant. Langsfietsen wordt lastig. “Maar ze kunnen wel hun betrokkenheid tonen. Het zou mooi zijn als banken juist door de coronacrisis weer meer midden in ­samenleving komen te staan.”

Lees ook:

‘Vertrouwen in banken lijdt onder negatieve publiciteit’

Het vertrouwen in de bankensector is afgelopen jaar niet verder verbeterd. Bij onder meer grootbanken ING en ABN AMRO was zelfs sprake van een lichte daling van het vertrouwen van klanten.

De winst van ING keldert door de jacht op witwasserij

ING zag de nettowinst fors dalen, onder meer doordat het veel geld kwijt is aan anti-witwasmaatregelen.