EU-leiders na marathontop eindelijk akkoord over begroting en herstelfonds

EU-leiders vochten elkaar zowat de tent uit, maar uiteindelijk bereikten ze dinsdagochtend toch het schier onmogelijke: een unaniem akkoord over een ongekend financieel pakket van 1,82 biljoen euro.

‘Deal!’, tweette de held van de maand, ‘EU-president’ Charles Michel, om exact 05.31 uur. Ondanks alle sombere voorspellingen, inleidende beschietingen en een ronduit slechte sfeer tijdens de top zelf slaagden de 27 regeringsleiders erin zich achter een akkoord te scharen dat uiteraard meteen ‘historisch’ werd genoemd. Alleen premier Rutte was weer de nuchterheid zelve: “U heeft me nog nooit op dat soort woorden kunnen betrappen.”

Kanttekeningen waren er ook meteen, vooral bij de uitgaven op nieuw beleid zoals innovatie en klimaat, die lager uitvallen dan in eerdere voorstellen van de Europese Commissie. Verder waren er talrijke concessies aan de ‘zuinige vier’ (Nederland, Oostenrijk, Denemarken en Zweden) en is er een ogenschijnlijk slap verband aangebracht tussen de EU-miljarden en het respecteren van de rechtsstaat. “Het is de eerste keer in de geschiedenis dat dit verband wordt gelegd”, zo verdedigde Michel de afspraken.

Rutte in één ding teleurgesteld

Rutte gaf toe dat dit zijn enige teleurstelling was: hij had die tekst het liefst wat strakker gezien. Maar omdat unanimiteit vereist was, konden Hongarije en Polen deze voorwaarden succesvol afzwakken. In de toekomst kunnen de lidstaten met een gekwalificeerde meerderheid de geldkraan naar een land dichtdraaien als dat bepaalde rechtsstaat-principes schendt. Maar veel details daarover zijn uiteindelijk uit de tekst gehaald.

Financieel heeft Nederland een stevig punt gescoord met de korting op de jaarlijkse afdracht. Die stijgt voor Nederland van ongeveer 1,5 miljard naar 1,9 miljard euro per jaar. Rutte haalt daarmee een grote slag binnen. De ‘rebate’ van Oostenrijk verdubbelt zelfs bijna, naar 565 miljoen per jaar.

Het aandeel subsidies in het coronaherstelfonds gaat terug van 500 miljard euro in het oorspronkelijke voorstel naar 390 miljard. Nederland wilde niets weten van die ‘giften’. Samen met een leningendeel van 360 miljard blijft het hele herstelfonds wel op hetzelfde niveau van 750 miljard.

Maar omdat de zuinige vier ook de meerjarenbegroting als geheel zo klein mogelijk willen houden, vallen de ‘slachtoffers’ aan de moderniseringskant. Zo daalt het zogeheten Just Transition Fund, bedoeld om vervuilende sectoren te ondersteunen bij een overgang naar een duurzamere economie, van 30 miljard in eerdere voorstellen naar 10 miljard. Er is ook gesneden in het programma Horizon Europe, ter ondersteuning van onderzoek en ontwikkeling. In de meerjarenbegroting is een eerder voorgesteld bedrag van 80,9 miljard euro teruggeschroefd naar 75,9 miljard. In het gedeelte dat onder het corona-herstelfonds valt, wordt Horizon Europe zelfs gehalveerd, van 10 naar 5 miljard.

Snijden in de traditionele uitgaven voor onder meer landbouwbeleid en zogeheten cohesiefondsen voor armere regio’s is voor de meeste landen onbespreekbaar. Om die reden valt het hakmes van gewenste bezuinigingen vaak in nieuw beleid dat zich nog niet heeft kunnen bewijzen.

‘Verhoudingen nog altijd prima’

Rutte kreeg tijdens de top meermaals de volle laag van zijn collega's, die hem niet alleen zuinig, maar ook koppig en belerend vonden. De premier sprak tegen dat daardoor schade is ontstaan aan persoonlijke verhoudingen. “Die verhoudingen zijn prima. We kunnen echt wel tegen een stootje.”

Met vier dagen en twee nachten heeft deze top het record ‘langste EU-top ooit’ net niet gebroken. Dat blijft de bijeenkomst in Nice, december 2000. Met een half uurtje scheelde dat overigens weinig: “Ik zei nog tegen Charles Michel: zullen we niet nog even doorpraten”, grapte Rutte.

Het akkoord is zwaarbevochten, maar de onderhandelingen zijn zeker nog niet afgelopen. Het Europees Parlement moet ook nog zijn goedkeuring geven. Dat zal zeker niet zonder slag of stoot gebeuren. Het parlement is traditioneel veel ambitieuzer, zowel wat betreft geldvolumes als qua inzet op het gebied van rechtsstaat en klimaatbeleid.

Lees ook:

Rutte heeft het helemaal verbruid in Brussel. ‘Het kan me niet zo veel schelen’

Drie dagen lang was de premier boksbal voor collega-regeringsleiders. ‘U bent misschien even held in eigen land, maar straks houden alle Europese burgers u verantwoordelijk’, zou de Italiaanse premier Conte tegen Rutte hebben gezegd.

Nederland dwarsligger op EU-top? Er zijn er meer

In Brussel is de marathonsessie over begroting en coronafonds aan de gang, de eerste fysieke bijeenkomst sinds februari. Alleen de allergrootste optimist verwacht een akkoord.