Luanda Leaks
Duizenden families in Angola verjaagd voor project van Nederlandse bedrijven
Baggerbedrijf Van Oord, ING Bank en kredietverzekeraar Atradius zijn betrokken bij een dubieus project in Angola, blijkt uit gelekte documenten.
Het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord is betrokken bij mensenrechtenschendingen en mogelijke corruptie in Angola. Drieduizend families werden met geweld uit hun huizen verdreven om plaats te maken voor een stadsontwikkelingsproject voor de kust van de hoofdstad Luanda. Van Oord werkte voor het project samen met Isabel dos Santos, dochter van de voormalige president van Angola. Vorige maand legde een rechtbank in Angola voor ruim een miljard dollar beslag op haar bezittingen, omdat ze dat bedrag nog verschuldigd zou zijn aan de Angolese staat.
Naast Van Oord zijn ook ING Bank en Atradius, de kredietverzekeraar van de Nederlandse staat, bij het project betrokken. ING leende 400 miljoen dollar (ruim 360 miljoen euro) aan de Angolese staat om het project te financieren, Atradius verzekerde de som. Experts hekelen het gebrek aan onderzoek van de Nederlandse partijen en het gemak waarmee ze in zee gingen met een omstreden persoon als Isabel dos Santos, over wie al jaren verhalen van corruptie de ronde doen.
Trouw en Het Financieele Dagblad kregen inzage in de interne administratie van de ex-presidentsdochter. De documenten kwamen via klokkenluidersplatform PPLAAF in handen van het internationale journalistenconsortium ICIJ. Zondag publiceren 37 media wereldwijd onder de naam Luanda Leaks over de manier waarop Dos Santos via haar politieke connecties zichzelf kon verrijken.
‘Schending van de mensenrechten’
Trouw deed ter plaatse onderzoek en interviewde verschillende bewoners die met geweld uit hun huis werden gezet om plaats te maken voor het project van Van Oord. Leger en politie regelden dat de bewoners een week lang geen eten en nauwelijks water kregen, ze sloegen bewoners en spoten met traangas en heetwaterkanonnen, blijkt uit interviews. Na een week van geweld werden de bewoners op straat gezet en raakten ze dakloos. Veel van hen leven nu onder miserabele omstandigheden; de Angolese staat heeft hun nooit nieuwe woningen of compensatie gegeven.
Volgens Cees van Dam, hoogleraar onderneming en mensenrechten aan de Erasmus Universiteit, hebben Van Oord, Atradius en ING onvoldoende onderzoek gedaan naar de gedwongen verhuizingen. “Deze partijen moeten nu hun invloed gebruiken om ervoor te zorgen dat de verdreven bewoners afdoende worden gecompenseerd. Doen ze dat niet, dan dragen ze zelf bij aan de schending van mensenrechten.” Van Oord en ING zeggen in een reactie zich te gaan inzetten voor compensatie voor de verdreven bewoners.
De toenmalige president van Angola gunde het project van zo’n 600 miljoen dollar in 2016 aan een consortium van het bedrijf van zijn dochter, Urbinveste, en het Nederlandse Van Oord. Er kwam geen aanbesteding aan te pas, terwijl dat volgens de Angolese wet wel verplicht is. Urbinveste mocht 189 miljoen dollar in rekening brengen, maar het is onduidelijk wat het in ruil voor dat geld zou doen.
Landonteigeningen
Experts die inzage kregen in vertrouwelijke documenten over het project, vinden dat Van Oord, Atradius en ING te weinig hebben gedaan om corrupte betalingen aan de ex-presidentsdochter te voorkomen. “Het is volledig onduidelijk of Urbinveste wel een prestatie levert in ruil voor het geld”, zegt Leen Paape, hoogleraar corporate governance aan Nyenrode Universiteit. “Op basis van wat ik heb gezien zou ik dit niet tekenen.” Jeroen Brabers, bestuurslid van ngo Transparency International Nederland die corruptie bestrijdt, zegt: “Van Oord kan mede verantwoordelijk worden gehouden voor mogelijke corruptie als blijkt dat het bedrijf onvoldoende onderzoek heeft gedaan”.
Jan Eijsbouts, hoogleraar maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de Universiteit Maastricht, beaamt dat. “Er zijn steeds meer gevallen waarin bedrijven worden aangesproken in verband met corruptie van hun zakenpartner.”
Van Oord zegt in een reactie dat het niet wist van de landonteigeningen op Areia Branca in Luanda en ontkent dat er te hoge kosten zijn opgevoerd. Wel bevestigt het bedrijf dat de kosten van Urbinveste ‘wat ruim waren begroot’. Atradius zegt dat de gedwongen verhuizingen plaatsvonden voordat de kredietverzekeraar bij het project betrokken raakte, en zegt dat het geen onderzoek heeft gedaan naar Urbinveste, noch naar de prijsstelling van het consortium. ING Bank meldt in een reactie dat het gedegen onderzoek heeft gedaan voordat de lening werd verstrekt, maar zegt dat het niet wist van de gedwongen verhuizingen.
Over dit onderzoeksproject
Meer dan 715.000 e-mails, contracten, belastingaangiften, notulen en andere documenten uit de interne administratie van Isabel dos Santos kwamen in handen van PPLAAF, het Platform voor Bescherming van Klokkenluiders in Afrika. De documenten zijn afkomstig van meerdere bedrijven en de meeste stukken dateren uit 2015 en 2016. Wie de documenten heeft gelekt, is onbekend.
PPLAAF deelde de stukken met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten ICIJ, dat de documenten weer deelde met meer dan 120 journalisten wereldwijd. Het Portugese Expresso ontving aanvullende documenten van de Portugese Centrale Bank en het Angolese staatsoliebedrijf Sonangol. Zondag publiceren The Guardian, The New York Times, Le Monde en 34 andere media over het onderzoek.
Samen met internationale collega’s bracht Trouw een bezoek aan de Angolese hoofdstad Luanda. Trouw sprak onder meer met overheidsfunctionarissen, NGO’s, medewerkers van bedrijven die met Isabel dos Santos werkten, en bewoners die van hun land verdreven zijn voor een project van Isabel dos Santos.
In Nederland werkte Trouw voor dit onderzoek samen met Gaby de Groot en Pieter Lalkens van Het Financieele Dagblad (FD). Trouw en het FD werkten eerder al samen in andere grote onderzoeken van ICIJ, waaronder Panama Papers (2016) en Paradise Papers (2017). In die beide onderzoeken stonden belastingontduiking en -ontwijking centraal.
Kort nadat ICIJ en mediapartners vragen voorlegden aan Isabel dos Santos en haar echtgenoot Sindika Dokolo, legde de Angolese staat beslag op 1 miljard dollar van haar bezittingen.
Isabel dos Santos stelt dat ze is gehackt en dat ICIJ is gebruikt in een politiek spel. PPLAAF zegt dat het lek niet politiek gemotiveerd was. “De klokkenluider(s) zegt(gen) dat hij/zij de documenten hebben gegeven om crimineel gedrag bloot te leggen”, laat PPLAAF aan ICIJ weten.
Lees ook:
Wie is Isabel dos Santos?
Haar vader leidde het straatarme land op autoritaire wijze en schoof zijn dochter lucratieve contracten toe.
De bittere prijs voor een project van miljoenen
Inwoners van de Angolese hoofdstad Luanda zijn zes jaar geleden voor een prestigieus bouwproject met geweld uit hun huizen gejaagd. Waarom stapten baggerbedrijf Van Oord, ING en de Nederlandse overheid in dat project, terwijl er zoveel signalenwaren van wanbeleid en corruptie? Een reconstructie.
