‘De overheid moet geen inkomen, maar banen garanderen’

Hij noemt het ‘de angst om te vallen’. “Om je draai kwijt te raken in een maatschappij die te snel voor jou gaat”, zegt arbeidssocioloog Fabian Dekker. De angst, ook, dat je je inkomen kwijtraakt of dat je kinderen het slechter gaan krijgen dan jijzelf. Kortom, het soort problemen waardoor mensen het afgelopen jaar een geel hesje aantrokken.

Dekker, werkzaam bij maatschappelijk ontwikkelaar Start Foundation, zoekt oplossingen voor die angsten en problemen – soms vrij radicale. Morgen presenteert hij zijn nieuwe boek, samengesteld uit twaalf wetenschappelijke essays van Nederlandse sociologen. ‘Nieuwe zekerheden in onzekere tijden’, heet het. Hoofdgedachte daarin: mensen moeten weer wat gevoel van controle terugkrijgen. Toch het beste medicijn tegen bestaansonzekerheid.

Natuurlijk, gemiddeld gaat het prima met Nederlanders. Gemiddeld geven ze hun leven een 7,8. Maar dat cijfer is volgens Dekker nogal verhullend, dat geluk is grof gespreid. “Al jaren heeft bijna een op de drie Nederlanders moeite om mee te komen”, zegt Dekker, wijzend op jaarlijkse onderzoeken van het Sociaal en Cultureel Planbureau. “Vooral laagopgeleiden en mensen met flexibele arbeidscontracten.”

Heeft die een op de drie Nederlanders niet vooral het idee dat het slecht gaat? Door opruiende berichten op sociale media bijvoorbeeld? Want in werkelijkheid zit de economie op een hoogtepunt, toch?

“Ik herken die vraag, mijn ouders vroegen laatst precies hetzelfde. Maar ik antwoord dan in harde cijfers. Liefst 700.000 mensen staan nu buiten de arbeidsmarkt. Nog eens pakweg 700.000 mensen hebben momenteel een onzeker baantje, die verdienen als flexwerker nog geen 130 procent van het wettelijk minimumloon. Ondertussen zit de economie dan wel op een hoogtepunt, maar die begint alweer af te koelen. Die flexgroep vliegt er dan als eerste uit. Kortom: straks heb je mogelijk bijna 1,4 miljoen mensen in de problemen. “Je moet het dus omdraaien: als het ons zelfs in goede economische tijden al niet lukt om die groep erbij te houden, hoe ga je dat straks dan doen als de conjunctuur weer omslaat?”

U pleit voor wérkzekerheid, niet zozeer inkomenszekerheid zoals die nu bestaat in de vorm van bijstand.

“Op dit moment zorgt de overheid dat iedereen een zeker inkomen heeft, maar niet zozeer dat iedereen die dat wil ook goed aan het werk komt. Natuurlijk heeft iedereen wel recht op werk, maar is dat reguliere werk voor veel kwetsbare mensen simpelweg te veel gevraagd. De productie-eisen zijn te hoog, het werk te ingewikkeld om in te stromen. Die mensen zitten nu vast in de bijstand terwijl ze best willen en kunnen werken. Stel nou dat de overheid nieuwe, laagdrempelige banen schept. Nuttige banen vooral, die nodig zijn om maatschappelijke problemen als eenzaamheid bij ouderen op te lossen, of onveiligheid in achterstandswijken. Het geld voor loon kan dan komen uit uitkeringsgelden. Daar kun je dan op bezuinigen aangezien er minder bijstandsgerechtigden zijn. Zorgverzekeraars en woningcorporaties zullen vervolgens ook willen bijdragen. Die zien de zorgkosten dalen, maar ook het aantal uithuiszettingen doordat mensen minder schulden maken.”

Zitten mensen echt te wachten op een baan die eerst niet bestond? Die speciaal voor hun is opgericht?

“Het gaat me dus wel echt om banen die wat bijdragen aan de maatschappij. Ik wil zeker niet iedereen de groenvoorziening insturen. Bovendien mag je twee keer een baan afwijzen als hij je niet aanstaat, in het systeem dat we in ons boek voorstellen. Daarna zou je dan terugvallen op het bestaansminimum. Voor mensen die helemaal niet kunnen werken, de arbeidsongeschikten, blijft in ons systeem alles hetzelfde. Die houden gewoon hun uitkering.

“Ik besef heel goed dat dit klinkt als de geflopte Melkertbanen uit de jaren negentig. Maar toen waren de verwachtingen te hoog, namelijk dat mensen zo snel mogelijk doorstroomden naar de reguliere arbeidsmarkt. Onrealistisch, dat is en blijft voor sommigen te veel gevraagd. Prima dus als zij gewoon tot aan hun pensioen in de publiek gefinancierde beveiliging of zorg blijven werken.”

Het klinkt nog als luchtfietserij.

“Dat is het ook nog wel. Maar je ziet gewoon dat er een grote draai nodig is. De Participatiewet, waar mensen in de bijstand sinds 2015 onder vallen, is deze week nog totaal failliet verklaard door het SCP. En de nieuwe werkzekerheid hoeft niet ingewikkeld te zijn. Zowel de gemeente Groningen als Tilburg begint er volgend jaar al mee. Zij noemen dit ‘basisbanen’. Kleinschalig, maar toch.”

Lees ook:

SCP: Participatiewet leidt niet tot meer baankansen

De Participatiewet heeft nauwelijks geleid tot meer kansen op werk zoals de bedoeling was, stelt het SCP dinsdag. Nu krijgt 8 procent van de bijstandsgerechtigden weer een baan, voorheen was dat 7 procent.

De Participatiewet heeft kwetsbaren juist gedupeerd en buitengesloten

De Participatiewet hielp kwetsbare groepen alleen maar verder achterop en het kabinet gaat daarmee verder, zegt Kitty Jong, vicevoorzitter van het FNV.