De toeslagenaffaire doet het gezag van de Belastingdienst en daarmee de belastingmoraal geen goed, waarschuwen ambtenaren. Maar erkenning van fouten gaat de fiscus en het ministerie van financiën niet makkelijk af.
Project 1043, het fraudeonderzoek in de inkomstenbelasting dat Trouw en ‘RTL Nieuws’ dinsdag onthulden, staat in politiek Den Haag bekend als explosief. De veenbrand die nu al ruim een jaar bij het relatief kleine onderdeel Toeslagen woedt, dreigt namelijk over te slaan naar de gehele fiscus. Dat is fnuikend voor de belastingmoraal, die van oudsher juist altijd heel hoog was in Nederland.
Jaarlijks doet het ministerie van financiën onderzoek naar de belastingmoraal in Nederland. Burgers worden bijvoorbeeld gevraagd wat hun gevoel is bij het betalen van belasting. Of hoe hoog zij de kans inschatten dat zij gepakt worden als ze bewust frauderen in hun aangifte. Die cijfers zijn al jaren constant: 85 procent van de ondervraagden vindt fraude (volstrekt) onaanvaardbaar. Slechts 20 procent acht de pakkans bij fraude (zeer) klein. Belasting betalen wordt gezien als ‘iets bijdragen’ (44 procent) of ‘iets afstaan’ (35 procent). Een minderheid van 20 procent ziet belasting als iets dat wordt ‘afgenomen’.
Uit al dit soort vragen over het betalen van belasting distilleert de Belastingdienst jaarlijks een score over de belastingmoraal: “de intrinsieke motivatie om de belastingregels na te leven”, aldus de fiscus op de eigen website. Die moraal is al jaren constant, en relatief hoog. Niemand betaalt graag belasting, maar de bereidheid je eerlijke deel af te dragen wordt nog altijd breed gedragen.
Brandbrief
De cijfers op de site van de Belastingdienst zijn precies een jaar oud – nieuw onderzoek is al gedaan en de resultaten worden binnenkort verwacht. Maar ambtenaren van de Belastingdienst en het ministerie van financiën zijn er niet gerust op. Onlangs stuurde de vereniging van hoge ambtenaren VHMF een brandbrief naar de hoogste baas van het ministerie, de pas aangetreden secretaris-generaal Bas van den Dungen. “Het gezag van de Belastingdienst is voor een groot deel gebaseerd op het vertrouwen van de Nederlandse samenleving dat de Belastingdienst zijn taak goed en verantwoordelijk uitoefent. De toeslagenaffaire (…), doet sterk afbreuk aan dit vertrouwen, en dus aan het gezag van de Belastingdienst.” Volgens de VHMF ervaren ambtenaren nu al dat burgers eerder geneigd zijn beslissingen van de fiscus in twijfel te trekken, en zich daar sneller tegen verzetten.
De ironie is dat het juist de Belastingdienst was die het geschade vertrouwen over zichzelf heeft afgeroepen. Al in 2017 oordeelde de Nationale Ombudsman dat de Belastingdienst op zijn minst onbehoorlijk had opgetreden tegen een groep van – toen nog – zo’n 300 ouders met kinderopvangtoeslag. Maar aan het rapport – met de veelzeggende titel ‘Geen powerplay, maar fair play’ – werd door de fiscus nauwelijks aandacht besteed.
‘Belastingmoraal naar de filistijnen’
Ook Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt waarschuwde al in een vroeg stadium voor erosie van de belastingmoraal als de Belastingdienst zich zelf niet aan de wet zou houden. Toen bijna twee jaar geleden bleek dat de Belastingdienst in rechtszaken tegen gedupeerde ouders bewust bewijsstukken achterhield bij de rechtbank, noemde hij twijfels bij burgers over de eerlijkheid van de Belastingdienst een ‘megaprobleem’. “Dan gaat de belastingmoraal uiteindelijk naar de filistijnen. Je moet bij de Belastingdienst kunnen rekenen op een eerlijke behandeling.”
Bij de Belastingdienst en het ministerie van financiën lijkt de urgentie van dit probleem nog altijd niet volledig doorgedrongen. Staatssecretaris Menno Snel moest in december opstappen omdat hij maandenlang niet wilde erkennen hoe groot het falen van de dienst was, en signalen dat het veel erger was dan hij zelf voorstelde achterhield voor de Tweede Kamer. Dit uit angst voor ‘precedentwerking’, ofwel erkenning van fouten en iedereen die daardoor geraakt is in gelijke mate compenseren. Diezelfde angst voor precedentwerking belemmert nu een goede afwikkeling van het nieuwe ‘project 1043'.
In plaats van het probleem voortvarend bij de hand te nemen gaan de luiken verder dicht. Het ministerie antwoordt al bijna twee maanden niet op vragen van Trouw en RTL Nieuws over de jongste fraudejacht. De Belastingdienst is een nieuw ‘feitenonderzoek’ gestart, blijkt uit interne correspondentie. Pas als dat klaar is, en pas zodra eventuele fouten erkend en hersteld zijn, kan de dienst gaan werken aan het herstel van vertrouwen. Dat is precies waar de ambtenaren in hun brandbrief om smeken.
Lees ook:
Belastingdienst hield nóg een omstreden fraudejacht, nu bij aangifte inkomen
Niet alleen in de toeslagenaffaire werden mensen door de Belastingdienst als fraudeur bestempeld. Via het geheime ‘project 1043’ kregen tienduizenden burgers bij hun aangifte inkomstenbelasting te maken met de harde fraudeaanpak van de fiscus.
Voor het kabinet is er geen slechter moment voor onthullingen over de Belastingdienst dan nu
Net nu het kabinet alles op alles zet om ouders te helpen die slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire, brengt fraudejacht de Belastingdienst opnieuw in opspraak.
