Zout water als vriend van Texelse landbouw

Op de zolder van een Texelse boerderij staan rijen plantenbakken op tafels. Het raam is afgeplakt met een vuilniszak. In de schemer schieten blanke stengels uit de aarde omhoog. Het is de zilte zeekool, de groente die groeit met zout water.

Het bedrijf Texel Saline verkoopt voor het eerst de zeekool op grote schaal aan restauranthouders en bovendien aan Texelse supermarkten. De kool zelf groeit buiten op het land. Enkel de knol is bruikbaar, dus moeten de bladeren eraf. De knol wordt herplant op de donkere zolder of blijft buiten staan met een aardewerken pot over zijn kop. Als het goed is, schieten de slanke stengels dan de hoogte in.

Onderzoek
Voordat zo'n zilte groente op een bord ligt, is heel wat onderzoek nodig. Texel Saline is slechts een van de vele schakels betrokken bij de productie. Zo doet het Zilt Proefbedrijf volop onderzoek naar de zilte gewassen met onderzoekers van de Vrije Universiteit Amsterdam en Wageningen Universiteit. Bovendien verlenen de overheid en een aantal stichtingen en fondsen financiële steun.

Op een groot stuk grond achter boerderij 'Het eind van de Wereld' heeft het Zilt Proefbedrijf 56 velden gemaakt die elk ruimte bieden voor tien bedrijven om te experimenteren met gewassen. Een aardappelteler, zeekraalteler en zelfs een bierbrouwer hebben al interesse getoond. De bierbrouwer wil gerst gaan testen op zilte grond. De graansoort kan van nature goed tegen een hoge concentratie zout. Ieder gewas krijgt zeven verschillende zoutconcentraties toegediend, zodat goed te zien is hoe de planten op het water reageren.

Het ontwikkelen van zilte gewassen is niet alleen om meer variatie in de bestaande groente te krijgen. "Het is noodzaak, omdat de zeespiegel stijgt en de bodem verzilt", zegt Edwin van Straten van Texel Saline. Het zilte water sijpelt langzaam door de dijken en vermengt zich met het zoete grondwater. Daarnaast stelde de Deltacommissie in een rapport van 2008 al dat door de klimaatverandering direct droogte optreedt. Een goed voorbeeld daarvan zagen we al afgelopen voorjaar. Door de grote droogte zakte het waterpeil in de rivieren sterk. Doordat niet veel water meer uitstroomde in de zee, drong het zoute water verder de rivier en dus het land binnen. Ruim 125 duizend hectare grond wordt in de toekomst zilter. Ter vergelijking: de provincie Utrecht telt 143 duizend hectare.

Onbruikbare landbouwgrond
Wereldwijd zijn al veel gebieden onbruikbaar voor landbouw door verzilting. "Bijvoorbeeld in Iran en Pakistan. We kunnen het ons niet permitteren om met de groeiende wereldbevolking en voedseltekorten die vlaktes leeg te laten", zegt Van Straten. Het Zilt Proefbedrijf probeert de verzilting niet tegen te gaan, maar juist te gebruiken.

Wetenschapper Arjen de Vos is gepromoveerd op de teelt van zoute gewassen en doet veel onderzoek op Texel. Hij heeft een nauwkeurig irrigatiesysteem ontworpen voor het testveld. Van links naar rechts kringelt 22 kilometer zwarte slang gelijkmatig over de modderige grond. Pompen in het midden van de veldjes zorgen voor de combinatie van zoet en zout water. Als de grond te veel zoet water bevat door bijvoorbeeld een flinke regenbui, stuurt het systeem een signaal en kan de teler de concentratie zout verhogen. "Het mengen kan vanwege de unieke locatie. Het brakke water komt rechts vanuit het natuurgebied 'De Petten', net achter de dijk van de Waddenzee. Het zoete water komt uit de slootjes links", wijst Van Straten.

Voor de soorten zoutbestendig gewas zijn twee mogelijkheden. "Bij een matige verzilting kunnen huidige landbouwgewassen nog groeien. Van de aardappel bijvoorbeeld eten we nu maar een paar soorten. Die kunnen niet tegen zout. Maar er zijn veel meer rassen", vertelt onderzoeker De Vos. Zo heeft hij afgelopen zomer een proef gedaan met dertig soorten op zilte grond. "Het bleek dat drie van die dertig beter tegen zout kunnen. Met die overgebleven rassen kunnen we goed verder testen. Komende zomer gaan we kijken bij welke concentratie zout ze het best groeien."

Een tweede mogelijkheid is om bij een hogere verzilting van de bodem gewassen te kweken die nu alleen nog in het wild groeien. "Die wilde gewassen zijn voor het grootste gedeelte nog niet geschikt als landbouwgewas", zegt De Vos. Dat vergt onderzoek. Zeekraal is een gewas dat al wel goed is ontwikkeld voor de productie. De schubbige groene stengeltjes liggen in het seizoen al in veel supermarkten op de groenteafdeling. Dat geldt ook voor de bladgroente lamsoor.

Edwin van Straten richt zich met zijn bedrijf Texel Saline vooral op het op de markt brengen van nieuwe soorten. "We willen gewassen in beeld krijgen die uiteindelijk, op de lange termijn, in de gangbare landbouw hun plek kunnen krijgen." Nu zijn alleen restauranthouders en plaatselijke supermarkten afnemers van de nieuwe groenten. "Zeekool is nog enigszins prijzig, omdat het verbouwen arbeidsintensief is", legt Van Straten uit.

De gewassen hebben het Waddengoud-keurmerk. Het geeft de garantie dat de producten uit dit gebied afkomstig zijn en op een duurzame wijze zijn gemaakt. Het keurmerk heeft een groot scala aan producten en diensten onder zijn hoede. Zoals dekbedden van Texelse schapenwol en ook shampoo en handcrème van biologische duindoornbessen. Voor de zilte groenten geldt ook dat ze op duurzame wijze zijn geteeld. "Het verbouwen mag niet te veel energie en grondstoffen kosten", vertelt Van Straten. Ook is de zeekool - min of meer bij toeval - biologisch. Zo is geen kunstmest en geen bestrijdingsmiddel gebruikt. "Bestrijdingsmiddel kan je niet eens gebruiken, omdat het zo'n kwetsbaar plantje is en het daar niet tegen kan", zegt Edwin van Straten. Het zoute water dient bij het telen van zeekraal als natuurlijke onkruidbestrijder.

Om het product op grotere schaal te kweken, is nog enige ontwikkeling nodig. Arjen de Vos: "We gaan nog testen met biologische mest, omdat dat de groei kan bevorderen". Van Straten vult aan dat het gewas rendabel moet zijn voor de teler. "Het zal de boer een biet wezen wat het is, als het maar verkoopt."

Ook aan de consument is gedacht. Middenin het uitgestrekte landschap staat een voor Texel kenmerkende oude schapenschuur. Dit is een bezoekerscentrum met informatie over de zilte landbouw. Op afspraak kan men het centrum bezoeken en de groente uit de proeftuin proberen: www.ziltperspectief.nl, 06-5132 7951

Bijna al het water is zout
De blauwe planeet, onze aarde, bestaat maar liefst voor 70 procent uit water. Dat lijkt genoeg om heel veel gewassen te verbouwen. Schijn bedriegt, want slechts 2,5 procent daarvan is zoet water en daarvan is slechts 1 procent direct beschikbaar voor de mens. Door de stijging van de zeespiegel, verdroging en groeiende wereldbevolking en welvaart wordt het zoete water schaarser. Lastig, want voor landbouw - en dus ons voedsel - is zoet water van groot belang. De landbouw gebruikt nu al 70 procent van het zoete water dat beschikbaar is voor consumptie.

Hoe smaakt dat nou?
Restauranteigenaar Michel Arends van restaurant Rebecca op Texel gebruikt de zeekool regelmatig in zijn gerechten. "Ik gebruik het nu met hertenrug. De zeekool past er goed bij, omdat de rug ook een boerse smaak heeft." Zijn gasten zijn enthousiast over de groente. "Vanwege het verhaal dat je erbij vertelt over de manier van kweken en de geschiedenis. En ze vinden het vooral lekker." Volgens Arends zitten meerdere smaken aan de kool. "Het smaakt aards met een klein zoetje, het is heel sappig met een tintje van boerenkool." Met het zoute valt het mee. Het zilte is te proeven, maar overheerst niet. Je kunt het gerust eten zonder de hele avond dorstig te zijn.

undefined