Ventilatoren en een overkapping moeten de duizenden varkens die in veewagens wachten op de slacht beschermen tegen de hitte. Dat lukt maar ten dele. Een team van Eyes on Animals gaat onaangekondigd op controle bij de grootste slachterij van Nederland, en Trouw gaat mee.
Eerst steekt één varken zijn kop naar buiten, de wangen besmeurd met kwijl. Dan volgen een tweede en een derde varkenskop, bek open, de ronde neusgaten snuivend omhoog. Op verzoek van Lesley Moffat en Margreet Steendijk van Eyes on Animals (EonA) heeft de chauffeur zojuist een van de luiken aan de zijkant van zijn vrachtwagen geopend.
De wagen staat in de wachtrij bij slachterij Vion in Boxtel, onder een overkapping die groot genoeg is voor zes flinke trucks. Aan de zijkanten hangen forse propellorventilatoren, een medewerker van de slachterij spuit water op het wegdek ter verneveling. Het is 34 graden, midden op de dag.
Moffat rekt zich uit en tilt haar luchtmetertje over de varkenskoppen heen de vrachtwagen in. De luchtvochtigheid in het compartiment met twaalf varkens van een half jaar oud is 69 procent. Beduidend meer dan de 50 procent die ze meet in vrachtwagens met open zijstroken, waarin ook per compartiment twee varkens minder zitten. Verouderde carrosserie, stelt ze vast. Daar gaat ze de transporteur op attenderen.
Snelle ademhaling
Je moet er tegen kunnen: de warmte, de stank. En dan die grote ronde ogen van de varkens, sommigen nieuwsgierig naar wat er buiten gebeurt, anderen hangend tegen een tussenschot in de wagen, de meesten liggend op de bodem, met snelle ademhaling, onwetend van hun naderende dood.
Moffat en Steendijk kozen de slachterij in Boxtel voor een controle op hittestress, midden in de warmste week die ooit in Nederland is gemeten. Ze kijken hoeveel last de duizenden varkens die vandaag worden aangevoerd voor de slacht, hebben van de warmte, en of het ‘Nationaal plan voor veetransport bij extreme temperaturen’ wordt nageleefd. Ook de voedsel- en warenautoriteit (NVWA) controleert daar deze week op.
Sinds de invoering van dat nationaal plan, vier jaar geleden, is al veel verbeterd, zeggen de vrouwen van EonA. Zo spraken vervoerders en slachterijen af bij hitte minder dieren te vervoeren en is veetransport verboden bij 35 graden of hoger. Een overkapping voor wachtende vrachtwagens, verneveling en op sommige plaatsen wit geschilderd asfalt zorgen ervoor dat de temperatuur in de veewagens minder hoog oploopt. Steendijk: “Moet je je voorstellen dat die wagens hier drie jaar geleden nog in de volle zon stonden.”
“Wij zijn verantwoordelijk voor wat er op ons terrein gebeurt”, verklaart Hugo Pol, kwaliteitsmanager bij Vion. Hij wijst naar de rijen voor de vrachtwagens: die met open zijkanten staan het dichtst bij de ventilatoren. “Het aantal dode dieren in de wagens is niet hoger dan anders.”
Hitteprotocol is van kracht
De slachterij begint al om 4 uur ’s ochtends, twee uur eerder dan normaal, als onderdeel van het hitteprotocol dat van kracht is zodra de temperatuur boven de 27 graden stijgt, vertelt Pol. Ook stopt het slachten al om 14 in plaats van om 22 uur. “We slachten nu minder dieren.” De slachterij in Boxtel verwerkt 1300 varkens per uur.
Kwaliteitsmanager Pol is gebeld door de receptioniste, bij wie Moffat en Steendijk zich hebben gemeld nadat ze eerst buiten het terrein hebben gekeken of er vrachtwagens al een poos staan te wachten. “De wachttijd bij ons duurt ongeveer drie kwartier”, zegt Pol. Hij trekt ruim een uur uit voor het onaangekondigde bezoek, dat alle ruimte krijgt om vragen te stellen of advies voor verbetering te geven.
Die werkwijze vormt de basis van Eyes on Animals, in 2009 opgericht door de Canadese diergedragwetenschapper Moffat, die eerder werkte voor de Duitse Animal Angels. “Je kunt in Nederland zomaar aan tafel zitten met een CEO, de hoogste baas, dat lukt in andere landen niet zo makkelijk. Wij werken direct met de industrie, de slachthuizen en de transportbedrijven, veel minder met de beleidsmakers van de EU. We gaan zelf kijken en we praten met veehandelaren, chauffeurs en directeuren om samen te werken aan goede oplossingen.”
De piepkleine organisatie (drie medewerkers, enkele freelancers en wat vrijwilligers) richt zich vooral op veetransport binnen Europa, in Turkije en in Ghana. De teams doen inspecties en controles op veemarkten en boerderijen, bij slachthuizen en aan grensposten, ze geven trainingen aan politie en vrachtwagenchauffeurs en er is een stevige lobby naar de politiek.
Mede daardoor heeft minister Carola Schouten van landbouw eind mei besloten dat de NVWA geen certificaten meer afgeeft voor transporten naar landen buiten de EU, waarbij onderweg een rustplaats voor 24 uur is vereist. Want als er al rustplaatsen zijn in landen als Rusland en Kazachstan, dan voldoen ze niet aan de Europese eisen, zo bleek herhaaldelijk uit onderzoek.
De feiten op een rij
Vion Group
De grootste (varkens)slachterij van Nederland staat in Boxtel. Vion heeft nóg vier slachterijen in Nederland, drie voor varkens en een voor koeien, en elf in Duitsland. In beide landen zijn ook vestigingen voor plantaardige producten. Er zijn daarnaast verkoopkantoren in dertien landen. Het bedrijf heeft 12.500 voltijds banen. Ruim een derde van het personeel is in vaste dienst. De omzet in 2019 was 5,1 miljard euro.
Heel het dier gebruikt
Elk deel van het dier wordt gebruikt. Een varken van 119 kilo (de standaard maat van de mesterij) geeft:
- 52 procent vlees (62 kilo)
- 15 procent botten, waarvan papier, kurken en wasverzachter wordt gemaakt;
- 14 procent organen, gebruikt in huisdiervoer, als tamboervel of voor hartkleptransplantatie;
- 6 procent oren, neus en staart, verwerkt in voeding voor mensen of dieren;
- 5 procent bloed, verwerkt in sigarettenfilters, visvoer en tandpasta;
- 5 procent vet, gebruikt voor biodiesel, zeep en krijtjes;
- 3 procent huid en haar, verwerkt tot callogeen voor de cosmetische industrie of in kauwgom en verfkwasten.
Miljoenen transporten
Volgens de Dierenbescherming worden in Europa jaarlijks 365 miljoen runderen, schapen, geiten en varkens, en ruim 9 miljard kippen, kalkoenen en ander pluimvee vervoerd. Het transport van miljoenen dieren duurt langer dan acht uur. De meeste dieren worden getransporteerd van het fok- naar het mestbedrijf, van het mestbedrijf naar het slachthuis of om elders mee te kunnen fokken.
Wat bewijst dierenleed?
Ook tegen hittestress heeft Eyes on Animals best veel kunnen bereiken, stelt Moffat vast. “Toch krijgen we ook vaak te horen: wat is nou dierenleed? De NVWA moet duidelijk bewijs hebben dat dieren lijden voordat ze een boete kan opleggen. Een van de factoren is apathie, maar dan kun je ook denken dat de dieren rustig zijn.”
In het begin was het ‘uiterst moeilijk’ om de discussie aan te gaan met slachthuizen, vertelt Steendijk, EonA-vrijwilligster van het eerste uur. “Inmiddels zijn we behoorlijke partners, er wordt naar ons geluisterd.”
Toch blijft er nog genoeg te lobbyen over. Zo pleit Eyes on Animals ervoor de slacht en aanvoer op tropische dagen te verplaatsen naar de nacht. “Dat zou het beste zijn”, zegt Moffat. “Maar als we dat aankaarten verwijzen alle partijen naar elkaar.” Hugo Pol vanVion wil er geen uitspraak over doen.
Minder pijnlijk verdoven
Ook de slachtmethode, door de varkens eerst te bedwelmen met CO2, moet veranderen, vindt Eyes on Animals. Ze roept minister Schouten in een brandbrief op een onderzoek in te stellen naar alternatieve, minder pijnlijke manieren om te verdoven. De brief is eind vorig jaar samen met andere dierenorganisaties verstuurd na een schokkende uitzending van tv-programma ‘Zondag met Lubach’.
“CO2 is economisch aantrekkelijk, het biedt de mogelijkheid om meer dan duizend varkens per uur te slachten, maar het is een aversief gas: hoge doses zijn pijnlijk en zorgen voor benauwdheid voordat dieren het bewustzijn verliezen. Dit veroorzaakt angst, pijn en lijden”, legt Steendijk uit. “De Tweede Kamer vindt dit een akelige methode en heeft al in 2015 gezegd ‘wij willen dit niet’, maar de minister voert die motie niet uit.” Schouten beroept zich daarbij op Europese regelgeving.
De slachterijen van Vion, en ook enkele andere Nederlandse slachters, gingen in juni korte tijd dicht nadat op enkele plaatsen een corona-uitbraak onder het personeel was geconstateerd. Voor Moffat reden om er bij fokkers op aan te dringen tijdelijk minder dieren te fokken. Dat zou ook nu, met een week van tropische temperaturen, welkom zijn. “Waar een wil is, is een weg. Kijk maar naar het vliegen, dat is ook flink teruggegaan in frequentie.”
Maar de praktijk is weerbarstig. “Die beesten moeten de stallen uit, want de volgende lading komt er alweer aan”, weet Steendijk. “Steeds maar weer weegt het economisch belang het zwaarst.” Ze windt zich op over een tweet van Aalt Dijkhuizen, voormalig voorman van de Wageningse universiteit en korte tijd van het Landbouwcollectief dat tijdens de boerenprotesten met de minister onderhandelde. “Hij noemt het niet humaan dat mensen pleiten voor krimp in de landbouw. Hoe kan het toch dat we volharden in meer, meer, meer, en dat we ons niet kapot schamen voor de misstanden die dat met zich meebrengt?”
Het argument dat Nederland de kennis heeft en dat het dierenleed niet stopt als het minder vlees produceert, gaat er bij EonA niet in. Steendijk: “Alsof je hier de besnijdenis maar uitvoert, omdat dit in andere landen onveilig gebeurt.” Moffat vertelt over een project in Ghana, waarbij ze merkte dat er daar veel Nederlands kippenvlees is te krijgen. “Als wij de besten zijn, verspreid dan die kennis. Leer de mensen daar hoe ze de slachtmethodes kunnen verbeteren.”
Lees ook:
Heeft een varken ook recht op een bindend hitteprotocol?
Met het tropische weer rijden vrachtwagens met vee gewoon door. Beschermende regels van de veesector zijn onvoldoende, stelt de Dierenbescherming. ‘Zolang er geen airco in de vrachtwagens zit, zien de dieren af.’
Ierse kalveren op weg naar Nederland worden geschopt en geslagen, zegt dierenorganisatie
Schoppen, slaan en aan de oren trekken: kalveren op weg van Ierland naar Nederland worden weinig zachtzinnig behandeld, zegt Eyes on Animals.
48 uur in een trailer naar Turkije
Bij de export van vee uit de Europese Unie naar Turkije wordt al jaren op grote schaal de wet overtreden. ‘Stoppen met dat transport.’
Chauffeurs krijgen les over dierenleed
Dierenrechtenbeweging Eyes on Animals en transportbedrijven slaan de handen ineen. De chauffeurs gaan op cursus bij de dierenactivisten. Wie vee vervoert, kan best begaan zijn met beesten.
