Zendertje onthult het onbekende leven van de ruigpoot

"Als ze in het najaar terugkomt, kan ze ons leren hoe we het landschap aantrekkelijker kunnen maken voor vogelsoorten", zegt de Werkgroep Grauwe Kiekendief. Van alle vogels die de mensen van de werkgroep tot nu toe hebben gevangen voor onderzoek, was de ruigpootbuizerd wel de lastigste. Na veel vruchteloze pogingen lukte het pas aan het eind van de winter om een vrouwtje te vangen en haar een minuscuul zendertje om te hangen. Nu zendt de vogel signalen uit Estland.

"En dat was al een eerste verrassing", zegt Raymond Klaassen van de werkgroep. "Het verhaal uit de boekjes is dat de vogels die bij ons overwinteren en in Scandinavië broeden. Heel misschien gaat deze vogel de komende dagen nog door naar Finland, maar het heeft er alle schijn van dat deze dame een stuk verder oostelijk, in Noord-Rusland zal broeden."

Ruige stukjes

Vlak voor de vogel op trek ging, kon ze enkele dagen worden gevolgd bij haar omzwervingen langs de grens van Groningen en Duitsland. "En daar was het ons om te doen", zegt Tonio Schaub, collega van Klaassen bij de werkgroep. "Uit de gegevens van de zender bleek dat de vogel de meeste tijd rond de voet van een oude dijk rondhing. Daarnaast zat ze veel in een luzerneveld, daar vlak naast. Ze maakte een paar korte uitstapjes naar verderop gelegen akkers, om snel terug te keren naar haar stekje aan de dijk."

De oude dijk, die de ruigpootbuizerd als winterkwartier had gekozen, speelt een hoofdrol in het onderzoek. Schaub: "We merkten dat veel ruigpootbuizerds die we hier in de winter zien, zich ophouden in de buurt van zogenoemde slaperdijken en ook wel rond de vogelakkers die met medewerking van de boeren in de regio zijn aangelegd. Daar laten ze in de winter speciaal gewassen staan voor akkervogels en voor kleine knaagdieren, waar dan weer roofvogels op afkomen. Ook aan de voet van die oude dijken vinden de ruigpootbuizerds blijkbaar genoeg woelmuizen, die ze elders in het agrarische land niet kunnen vinden."

Met het zenderonderzoek aan de ruigpoten, zoals vogelaars de soort noemen, hoopt de werkgroep informatie te verzamelen over de waarde van deze oude dijken. Klaassen: "Veel slaperdijken worden begraasd door schaapskudden. Daarnaast worden ze ook wel gemaaid met grote machines. Meidoornstruiken aan de voet van de dijk staan dan alleen maar in de weg. Wij denken dat het juist dit soort ruige stukjes zijn die de dijken aantrekkelijk maken voor de ruigpootbuizerd, en daarmee voor veel meer akkervogels. Met dit onderzoek willen we ontdekken hoe we de slaperdijken beter kunnen beschermen. Niet alleen voor de ruigpootbuizerd, maar ook voor al die andere akkervogels."

Oude dobben

"Slaperdijken zijn beschermde cultuurhistorische elementen in het landschap", zegt Jacqueline de Milliano, van Landschapsbeheer Groningen, dat aan het onderzoek van de werkgroep meedoet. "In de afgelopen eeuwen werden stukken buitendijks land ingepolderd, door aan de zeezijde steeds een nieuwe dijk neer te leggen. De oude dijk verloor zijn functie en werd een zogenoemde slaperdijk, ofwel een slapende dijk. Die oude dijken zijn nu een soort tijdlijnen in het landschap geworden", aldus De Milliano.

De bescherming van de slaperdijken draait vooral om de cultuurhistorie. De Milliano: "We herstellen ook oude dobben. Dat zijn drinkplaatsen voor het vee dat rond de dijk graasde. Daarnaast restaureren we de schotbalkenhuisjes, waarin de grote balken worden bewaard, die bij hoogwater in de coupures in de dijk kunnen worden geschoven. Die vind je op plaatsen waar een weg door de dijk loopt. Hopelijk levert het onderzoek naar de ruigpootbuizerd ook kennis op over hoe we ook meidoornstruweel en andere oude landschapselementen rond de dijk moeten herstellen en beheren. Dit zijn immers niet alleen cultuurhistorische elementen, maar ook waardevolle plekken voor de natuur."

Vogels met een GSM

Kiekendieven, meeuwen, grutto's ... steeds meer vogelsoorten kunnen tegenwoordig voor onderzoek worden uitgerust met zogeheten loggers. Dat zijn apparaatjes van een gram of tien die gegevens over de positie op aarde, maar ook over vlieghoogte, temperatuur en zelfs de frequentie van de vleugelslag opslaan. In de meeste gevallen worden die gegevens doorgeseind naar de onderzoeker wanneer de vogel in de buurt komt van een basisstation, bijvoorbeeld vlakbij het nest.

De nieuwste loggers kunnen de gegevens waar ook ter wereld doorsturen via het gewone gsm-netwerk, dus via dezelfde masten voor mobiele telefonie. "Dat maakt ons onderzoek een stuk makkelijker", zegt Raymond Klaassen. "Lang niet alle vogelsoorten keren na een jaar terug naar een vaste broedplek, dus waar moet je je basisstation neerzetten? Dat probleem hebben we met deze nieuwste gsm-loggers niet meer."

De tekst loopt door onder de foto.

Ruigpoot of buizerd?

De ruigpootbuizerd is alleen in Nederland tussen september en april. De vogel is makkelijk te verwarren met de gewone buizerd, zeker omdat er van die laatste heel veel kleurvariaties bestaan. Maar een buizerd in de zomer is in Nederland dus per definitie een gewone en geen ruigpoot.

Ruigpootbuizerds zijn, voor het kennersoog, wat forser en langvleugeliger dan een gewone buizerd. Ze hebben een witte stuit, meestal een donker borstschild en een donkere band aan het eind van de staart. Gewone buizerds hebben altijd een lichte borstband.

Ruigpoten bidden wat vaker, waarbij ze klapwiekend stil in de lucht hangen, op zoek naar prooi. Na jaren waarin ze erg succesvol hebben gebroed in Scandinavië of oostelijk Europa zie je ze 's winters wat vaker in Nederland, met name in de noordelijke helft.

"Als je je wat meer verdiept in deze twee soorten, wordt het verschil pas echt groot", zegt roofvogelkenner Klaassen. "Buizerds hebben, oneerbiedig gezegd, een wat suf imago. Ruigpootbuizerds zijn veel actiever. Ik zie ze meer als een soort kleine arend dan als een variatie op de buizerd."

Voor zijn promotieonderzoek verdiepte Klaassen zich jarenlang in visarenden in Scandinavië. "Het lijkt er ook op dat ruigpootbuizerds wat socialer zijn dan de gewone buizerds, maar dat is een van de dingen die we hopelijk de komende winters ontdekken wanneer we meer vogels van een zendertje kunnen voorzien."