‘Wereldwijde concurrentie zorgt voor lage lonen op plantages’

Arbeiders op een plantage krijgen vaak een armoedig salaris, ook als ze bananen, koffie of cacao met het Fairtrade-keurmerk produceren. Het blauw-zwart-groene logo, te vinden in de meeste supermarkten, staat symbool voor eerlijke handel. Maar een leefbaar loon – genoeg voor voedsel, huisvesting, onderwijs en medische zorg – krijgen de plukkers in verre landen niet. Hoe kan dat?

Peter d’Angremond is directeur van de stichting Max Havelaar die achter het Fairtrade-keurmerk zit. Hij legt uit dat een leefbaar loon voorlopig te veel gevraagd is.

“Een groot probleem is dat de grondstofprijzen structureel te laag zijn. Koffie zit bijvoorbeeld op een dramatisch dieptepunt van 1 dollar per pond. Onze koffieproducenten krijgen een minimumprijs van 1,70 dollar voor biologische fairtrade, plus een sociale premie van 20 cent voor gemeenschappelijke projecten. Veel hoger kunnen we niet gaan vanwege de concurrentiepositie. Al met al krijgen producenten te weinig voor hun agrarische goederen om hun personeel meer te betalen.”

Bananenplantage

Fairtrade dicteert niet wat het loon moet zijn op een goedgekeurde plantage. Anders bestaat het risico dat de producent het keurmerk laat vallen als de lonen te hoog worden. Regels zijn er wel. Het loon moet conform cao zijn. Als er geen cao is, geldt het minimumloon of het gemiddelde sectorloon, meldt het keurmerk. Jaarlijks moet het gat met het leefbaar loon kleiner worden. Over deze verhogingen wordt onderhandeld met vertegenwoordigers van de werkers.

D’Angremond: “Wat niet helpt is dat de machtsverhoudingen zo scheef zijn. Op een grote bananenplantage is de onderhandelingspositie van werknemers minimaal. Daarom eisen we van gecertificeerde plantages dat ze lidmaatschap van de vakbond promoten. Ook trainen we werknemers in collectief onderhandelen.”

Overheden van productielanden zien lonen liever niet te veel stijgen, zegt d’Angremond. “Ze willen niet te duur worden vergeleken bij concurrerende landen. Zo spelen er veel krachten mee. Je hebt de nationale en de lokale overheid, de vakbonden, de bedrijven en de plantages nodig om iets te bereiken.”

Westerse bedrijven waarmee Fairtrade zakendoet, zeggen een leefbaar loon niet te kunnen dragen. Peter d’Angremond: “Daar lopen we regelmatig tegenaan. In de Afrikaanse bloemensector willen we stappen zetten richting een leefbaar loon. Onze partnerbedrijven zeggen dat ze failliet gaan als hun concurrenten niet meedoen. Inkopers van bloemen richten zich doorgaans op de laagste prijs.”

Supermarkten

Fairtrade bestaat al jaren. Waarom zijn leefbare lonen niet van begin af aan een thema geweest? “Wij geloven in de sociale premie die

producenten extra ontvangen. Een comité van arbeiders beslist over de bestemming daarvan en twintig procent mag cash worden uitbetaald. De rest gaat bijvoorbeeld naar de bouw van schooltjes of medische posten. Als werknemer heb je meer aan een school voor je kinderen dan aan een kleine loonsverhoging.”

Onderzoekers van het Nederlandse Somo en het internationale 3IE stellen dat keurmerken nog weinig verschil maken. D’Angremond vindt dat supermarkten en grote levensmiddelenbedrijven meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun productieketen.

“Als je structureel te weinig betaalt voor je grondstoffen, dan ben je medeplichtig aan schendingen van mensenrechten. Het zijn niet de keurmerken die cacao, fruit of koffie inkopen. Wij zorgen voor een eerlijke infrastructuur. De bedrijven moeten die leefbare lonen op plantages mogelijk maken door eerlijker in te kopen.”

Lees ook:

Ondanks een keurmerk ‘eerlijke handel’ verdienen veel boeren geen leefbaar loon

Een consument die bananen of koffie met een keurmerk koopt en denkt dat kleine boeren en loonwerkers op plantages daardoor genoeg verdienen, heeft het mis. Keurmerken zoals Rainforest Alliance en Fairtrade helpen deze zwakste schakels in de wereldhandel amper vooruit.

Het paasei heeft een wrange nasmaak voor de Afrikaanse teler

Vanwege de gekelderde cacaoprijs leven Afrikaanse cacaoboeren in armoede, waarschuwt Fairtrade Nederland.