Waterleven raakt van slag door antidepressiva en angstremmers

Hyperactieve kreeftjes, roekeloze vissen, vertraging in de filtersnelheid van zoetwatermosselen en poliepen die minder makkelijk hechten aan de bodem van rivier of sloot. Het waterleven raakt in de war door concentraties psychofarmaca, medicijnen tegen psychische aandoeningen bij de mens.

Angstremmers, antidepressiva en een middel tegen epilepsie en bipolaire stoornis komen zo vaak in het oppervlaktewater voor, dat ze een risico kunnen vormen voor dieren en planten blijkt uit onderzoek van de Universiteit Maastricht (UM), het RIVM en andere wetenschappers . Drie jaar geleden concludeerde het RIVM al dat pijnstillers, antibiotica en bloeddrukverlagers het waterleven verstoren.

Nu hebben de wetenschappers voor het eerst in kaart gebracht welke psychofarmaca voorkomen in het Nederlandse oppervlaktewater. Ze vergeleken landelijke gegevens over de waterkwaliteit met informatie over geneesmiddelengebruik van Zorginstituut Nederland.

Veranderend gedrag bij veel organismen

“De stoffen carbamazepine, oxazepam en fluoxetine worden geregeld aangetroffen”, zegt onderzoeker Caroline Moermond van het RIVM. “We zien al risico’s wanneer we informatie uit standaardtesten gebruiken, zoals voortplanting van de watervlo. Maar het veranderend gedrag bij veel organismen, dat we zien in het lab, is het meest interessant. En die effecten op het gedrag vinden plaats bij veel lagere concentraties. Dat wordt volgens internationale afspraken nog niet meegenomen als we de hoogte van een risicogrens bepalen.”

Moermond pleit voor het ontwikkelen van methodes om gedrag mee te nemen in de beoordeling. De Europese Commissie heeft onlangs voorgesteld carbamazepine op te nemen op de lijst prioritaire stoffen van de Kaderrichtlijn Water. “Die stof wordt dan vaker gemeten en voldoet mogelijk niet altijd aan de norm.”

Carbamazepine is een middel voor overprikkelde zenuwen, dat wordt voorgeschreven tegen epilepsie en bipolaire stoornis. Oxazepam is een van de meest voorgeschreven middelen tegen angst, spanning en slapeloosheid. Fluoxetine is een antidepressivum.

“Sommige mensen kunnen echt niet zonder”, zegt UM-psychiater Jurjen Luykx. “Maar als de huisarts wijst op de nadelen is een op de vijf oxazepam-gebruikers in staat om te stoppen. Zeker als slaapmiddel is het op de lange termijn niet zo effectief. Van carbamazepine weten we dat het voor mensen schadelijke bijwerkingen kan hebben, dus daar is zoeken naar alternatieven extra zinvol.”

Water zuiveren kost steeds meer moeite

Luykx is blij dat lang niet alle middelen die psychiaters en huisartsen regelmatig voorschrijven, in hoge concentraties in het oppervlaktewater terechtkomen. Toch roept hij zijn collega’s op alerter te zijn bij het voorschrijven.

Patiënten thuis zijn de belangrijkste bron, ontdekten de onderzoekers door te kijken naar gedetailleerde gegevens van de waterzuivering in Winterswijk. Ze plassen medicijnen uit, maar spoelen ongebruikte pillen soms ook door de gootsteen of het toilet. “Rioolwaterzuiveringen kunnen maar een deel hiervan verwijderen”, zegt Moermond.

Drinkwaterbedrijven slagen er wel in de medicijnresten uit het kraanwater te halen, zegt Moermond. “Het drinkwater loopt geen risico. We zijn in Nederland heel goed in het zuiveren van drinkwater. Maar het kost steeds meer moeite, zeker bij droogte, als er minder water in de rivieren stroomt terwijl er net zoveel stoffen in zitten.”

Psychiater Luykx denkt dat patiënten beter moeten worden gewaarschuwd dat ze ongebruikte medicijnen niet mogen weggooien maar moeten inleveren bij de apotheek. “Zelf doe ik dat pas twee jaar. Gooi ze niet weg, zeg ik tegen mijn patiënten. In de bijsluiter staat wel dat je geneesmiddelen niet door de gootsteen of de wc moet spoelen of in de vuilnisbak gooien, maar dat wordt slecht gelezen. En in onze richtlijnen en patiëntenfolders staat het niet. Daarin kunnen we nog een slag slaan.”

Lees ook:

Medicijnresten tasten kwaliteit oppervlaktewater aan

Sloten, rivieren, plassen en meren bevatten beduidend meer resten van medicijnen dan eerder werd geschat, blijkt uit onderzoek van het RIVM en Deltares. Ze kunnen schadelijk zijn voor dieren en planten in het oppervlaktewater.