Voorbij de 1,5 graad opwarming en biljoenen aan schade: El Niño komt er (waarschijnlijk) aan. Wat is het ook alweer?

De wereld gaat dit of volgend jaar waarschijnlijk haar warmste jaar sinds het begin van de metingen ­noteren. Dat voorspelde de World Meteorological Organization (WMO) deze week. Ook zal de gemiddelde temperatuur wereldwijd (soms) boven de 1,5 graad opwarming uitstijgen. Bijna alle landen hebben afgesproken de opwarming over lange termijn te willen beperken tot liefst 1,5 graden. De komende paar jaar wordt die grens waarschijnlijk dus soms al tijdelijk overschreden.

De hoge temperaturen komen niet alleen door mensen en hun broeikasgassen, maar ook door een natuurlijk verschijnsel dat dit jaar waarschijnlijk weer begint: El Niño. Een weersverschijnsel dat een gigantische impact heeft op de wereldeconomie. El Niño kost 3,4 biljoen euro, door onder meer bosbranden en mislukte oogsten, bleek deze week uit Amerikaans onderzoek gepubliceerd in Science.

Wat is El Niño ook alweer?

Het warme El Niño wisselt het koude La Niña af in een soort cyclus, en komt elke drie tot zeven jaar voor. Bij La Niña, dat de afgelopen jaren speelde, waait het harder boven de oceanen dan normaal, waardoor meer koud diepzeewater naar boven komt. Door het koude oceaanoppervlak is het wereldwijd relatief koel. De oceaan fungeert als een koelkastdeur die openstaat.

El Niño begint als het minder gaat waaien boven de Stille Oceaan, waardoor zeestromingen veranderen. Hierdoor komt er minder koud diepzeewater naar boven, waardoor het oceaanoppervlak juist warmer wordt. Het verkoelende effect vervalt, en de oceaan wordt als een kop thee op je bureau die warmte afgeeft.

Als hoogleraar oceanografie Erik van Sebille (Universiteit Utrecht) Nederlandse studenten over El Niño vertelt, weten ze vaak nauwelijks wat het is. “Als ik diezelfde colleges in Australië geef, weet iedereen het wel.” Logisch. Hoewel El Niño wereldwijd een van de meest impactvolle weersverschijnselen is, heeft het in Europa nauwelijks impact omdat het werelddeel ver verwijderd is van de Stille Oceaan.

De ene keer is El Niño sterker dan de andere keer – de laatste ‘heftige’ was in 2015 en 2016. Wel zijn de effecten altijd het grootst in december, vandaar de naam El Niño, (het jongetje), verwijzend naar het Kerstkind.

Door de andere zeestromingen veranderen tijdens El Niño ook neerslaggebieden. Dit leidt tot droogtes, bosbranden en mislukte oogsten. Zoals Nederlanders een buienradar-app gebruiken, zo kijken Australische boeren nu naar de El Niño-voorspelling. “Dat is cruciaal voor wat ze gaan zaaien.”

Komt er dit jaar een heftige El Niño aan?

Dát er een El Niño aankomt is zeer waarschijnlijk, kijkend naar de stijgende oceaantemperatuur de afgelopen tijd. Maar hoe sterk die zal zijn is onbekend. De cyclus tussen El Niño en La Niña is geen eb en vloed, met vaste en voorspelbare getijden. De afgelopen jaren werd een La Niña twee keer gevolgd door nog een La Niña, in plaats van door een El Niño. “Dat is nog nooit eerder gemeten en zeer uniek”, zegt Van Sebille.

Waar hangt het van af of El Niño begint?

Wetenschappers begrijpen hoe El Niño werkt. Maar het waarom snappen ze nog niet. Eb en vloed komen door de maan; zo’n begrip ontbreekt bij de cyclus tussen El Niño en La Niña. “We hebben geen idee waarom we drie La Niña’s achter elkaar hebben gehad. Of waarom het fenomeen altijd in december het sterkst is.”

Klinkt zorgwekkend: zo’n onvoorspelbaar natuurverschijnsel dat de aarde opwarmt. Legt dit extra druk op het klimaatprobleem?

“Tijdelijk wel, maar structureel waarschijnlijk niet”, zegt koolstofcyclusonderzoeker Gerbrand Koren (UU). De aarde warmt door mensen extra op; El Niño doet daar een schepje bovenop. Het warmste jaar ooit gemeten was 2016 – tijdens een sterke El Niño – en de kans is groot dat dit record in 2023 of 2024 verbroken wordt.

Ook heeft El Niño effecten op ecosystemen. “Zo valt er minder neerslag in de Amazone, waardoor bomen minder CO₂ opnemen.”

Tegelijkertijd, benadrukt Koren, is El Niño een tijdelijk verschijnsel, dat altijd ook weer stopt. Omdat het wordt afgewisseld door het koelere La Niña, balanceren de twee elkaar op lange termijn uit, en zitten ze de menselijke klimaatdoelen waarschijnlijk niet in de weg.

Als dit jaar een heftige El Niño begint, merkt Nederland daar dan iets van?

Niet qua temperatuur of neerslag. Mogelijk wel een beetje door stijgende voedselprijzen. Van Sebille legt uit dat de kust van Ecuador bijvoorbeeld enorm visrijk is, en dat men hier normaal veel ansjovis vangt. “Maar eens in de zoveel jaar is hier geen vis te bekennen, vanwege de El Niño-stromingen.” Nederlanders zullen vooral beelden in het nieuws zien van bosbranden in Australië en Indonesië. Of van hongersnoden in Afrika.

Biljoenen aan schade en de aarde die nóg warmer wordt, dat klinkt niet positief. Brengt El Niño ook goede dingen?

Ja, voor sommige plekken wel, zegt Peter Siegmund van het KNMI. “In de anders droge Hoorn van Afrika valt eindelijk regen, en de winters in de VS zijn wat milder, waardoor mensen daar weer lagere stookkosten hebben.”

Maar, benadrukt Koren, onder de streep betekent een stevige El Niño vooral veel extremen, en dat pakt vaak slecht uit voor mensen. “Onze steden zijn niet gebouwd op ineens veel meer neerslag, en onze landbouw niet op ineens veel meer droogte.” Het is saai, erkent hij, maar kijkend naar weer gedijen mensen het beste bij regelmaat.

Lees ook:

Verkoelende La Niña ten einde, opwarming van El Niño komt eraan

Het natuurverschijnsel La Niña is ten einde, meldt het Amerikaanse Climate Prediction Center.