Vogelgriep escaleert: hoe gevaarlijk zijn deze zoönosen voor mensen?

“Bij deze uitbraak van de vogelgriep kan je gerust spreken van een pandemie”, zegt Wim van der Poel, hoogleraar virologie van Wageningen Research. De ziekte onder het pluimvee heerst in verschillende delen van de wereld, met name in Azië en Europa.

Onderzoekers van het Duitse Friedrich-Loeffler-Institut (FLI) constateerden vorige week dat Europa niet eerder met zo’n ernstige uitbraak had te kampen. De afgelopen weken wordt in Nederland om de paar dagen een nieuw bedrijf getroffen, de laatste keer in het Twentse Bentelo, waar 189.000 kippen worden gedood. Van der Poel was één van de auteurs van het rapport ‘Zoönosen in het vizier’ dat in juli naar de Tweede Kamer is gestuurd. Vier vragen over de risico’s van de vogelgriep.

Waarom verspreidt de vogelgriep zich nu zo snel?

“Een hoog-pathogene variant van de vogelgriep is ook gaan circuleren onder wilde watervogels. Die worden daar ernstig ziek van. En zo zijn er veel slachtoffers onder wilde vogels. Sinds in het najaar de vogeltrek op gang is, raakt dit type ook pluimveebedrijven. We zien de vogelgriep vooral in het noorden en westen van Nederland omdat daar de meeste watervogels zitten”, zegt hoogleraar Van der Poel.

Om te voorkomen dat hun kippen besmet raken proberen boeren hun dieren af te schermen. Sinds eind oktober geldt een ophokplicht om verspreiding van de vogelgriep tegen te gaan. Maar helemaal te voorkomen is het niet. Als kippen niet meer buiten lopen kan het virus soms toch de stal in via ventilatiegaten of doordat besmette mest van wilde vogels bijvoorbeeld aan de laarzen van een boer of een bezoeker blijft hangen.

Hoe gevaarlijk is het voor mensen?

Vogelgriep is een zoönose, een ziekte die dieren ziek kan maken en soms overspringt op mensen. In een aantal gevallen springt een zoönose daarna van mens naar mens, zoals bij hiv of bij corona. De ziekte kan ook terugspringen van mens op dier zoals met corona is gebeurd bij nertsen.

In 2003 heerste in Nederland een variant van de vogelgriep waarvan werd gedacht dat mensen er niet ziek van zouden worden. Dat gebeurde wel. 89 mensen werden ziek en een 57-jarige veearts overleed.

Van der Poel: “Daarna is nog een aantal besmettingen bij mensen in het buitenland gerapporteerd. De variant die nu circuleert is niet gevaarlijk voor mensen. Maar het is belangrijk de ontwikkeling van het virus goed te blijven volgen.”

Maar het virus kan in de intensieve bedrijven met veel dieren muteren, waardoor een nieuwe variant ontstaat. De situatie kan snel veranderen, zegt Van der Poel. “De hoop is dat het virus verdwijnt als het voorjaar zich aandient, maar de periode waarin de griep heerst lijkt langer te worden. Mutaties zijn niet te voorspellen en daar moeten we zeker rekening mee houden.”

Wat moet er gebeuren?

Een van de mogelijkheden is het vaccineren van kippen om de circulatie af te remmen. Maar de vaccins moeten nog worden getest, zegt de hoogleraar virologie. “De vraag is of ze goed genoeg zijn. Bovendien geldt in Europa een non-vaccinatiebeleid vanwege de export-mogelijkheden. Sommige landen wantrouwen vlees van kippen die zijn gevaccineerd, terwijl is onderzocht dat het veilig is.”

Voorlopig poogt Nederland de vogelgriep aan te pakken door de kippen in besmette bedrijven te ruimen. “Dat werkt. Maar hoe ethisch is het om zoveel dieren dood te maken? Hoe lang kunnen we daarmee doorgaan? Met een vaccin zouden wij kippen kunnen beschermen.”

Zitten er te veel kippen op een kluitje?

Het rapport ‘Zoönosen in het vizier’, dat in juli naar de Kamer ging, meldt dat er in 1960 in Nederland 42 miljoen kippen waren op 199.000 bedrijven. In 2020 waren er 102 miljoen kippen op 1770 bedrijven. De laatste twintig jaar daalde het aantal kippen met 2 miljoen en halveerde het aantal pluimveebedrijven.

De auteurs van het rapport adviseren minder bedrijven dicht bij elkaar. “Dan springt de vogelgriep minder snel over van het ene bedrijf naar het andere. Minder dieren per bedrijf zal minder effect hebben omdat de infectie van buiten komt. Een optie zou ook kunnen zijn om geen pluimveebedrijven toe te staan in de buurt van natuurgebieden met veel wilde vogels”, verduidelijkt Van der Poel.

“Heel veel dieren per bedrijf kan op zich weinig kwaad”, stelt hij. “In de Gelderse Vallei bijvoorbeeld zijn pluimveehouders in staat hun stallen heel goed af te schermen. Goede hygiëne is natuurlijk ook van belang. Veel dieren in een stal is wel weer een probleem als een bedrijf toch besmet raakt en de dieren gedood moeten worden. Dan heb je veel slachtoffers.”

De intensieve pluimveehouderij draagt ook bij aan de uitstoot van stikstof en broeikasgassen. Ook wordt er veevoer geïmporteerd uit landen die op de hectares waar nu soja wordt verbouwd ook voedsel zouden kunnen telen. “Zo hangen de vogelgriep en het klimaat aan elkaar”, zegt Van der Poel. “Vermindering van het aantal dieren is wel belangrijk, maar om andere redenen dan de vogelgriep. Voor beide problemen is daling van de consumptie van dierlijke producten essentieel.”

Lees ook:

Zorgen bij pluimveehouders: ondanks ophokplicht verspreidt gevaarlijke variant vogelgriep zich razendsnel

Ondanks een ophokplicht verspreidt de vogelgriep zich rap door Nederland. Pluimveehouders maken zich zorgen over de besmettelijke virusvariant die nauwelijks buiten de staldeur te houden lijkt.