Vier belangrijke trends die in 2022 klimaatverandering moeten tegengaan

Alom alarm rond klimaat en natuur in 2021. Het ene sombere rapport is nog niet verschenen of de volgende negatieve cijfers zijn alweer daar. Vier belangrijke trends die in 2022 voorbij zullen komen om het tij voor de planeet te keren.

1. Van ‘netto nul’ naar ‘netto negatief’

Bedrijven en landen buitelden afgelopen jaar over elkaar heen om ‘net zero’-beloftes te doen. Oftewel: om op enig moment in de toekomst onderaan de streep geen CO₂ meer uit te stoten. Dat ‘onderaan de streep’ is van belang. Het is niet zo dat er dan helemaal geen kooldioxide meer de lucht in gaat. Tegenover wat er nog wel wordt uitgestoten, staat compensatie in de vorm van bijvoorbeeld bosaanplant.

De trend naar netto nul emissies zou als een doorbraak kunnen worden beschouwd. Volgens de scenario’s van het wetenschappelijke klimaatpanel IPCC is maximaal 1,5 graden opwarming haalbaar als in 2050 per saldo geen CO₂ meer wordt uitgestoten.

Maar de kritiek op de berg netto nul-plannen zwelt aan. Zo’n rekensom waarbij emissies nog zijn weg te strepen tegen bossen of CO₂-opslag biedt namelijk ruimte voor creatief gecijfer. Zo is er geen instantie die bijhoudt of al die groene compensatie bij elkaar opgeteld eigenlijk wel mogelijk is, en ontstaat daarnaast het gevaar van dubbeltellingen.

Ook verschillen de beloftes erg van elkaar. De ene gaat alleen over kooldioxide, niet over andere broeikasgassen zoals methaan. De andere neemt niet de hele productieketen mee, de volgende speculeert op technieken die nog niet zijn uitgekristalliseerd. Moeilijk chocola van te maken. Bovendien, zo stellen klimaatactivisten als Greta Thunberg, leidt dit soort klimaatboekhouden af van de belangrijkste missie: de absolute daling van de uitstoot van broeikasgassen.

Wetenschappers hebben daarom in Nature de oproep gedaan om veel beter duidelijk te maken wat het netto nul-voornemen precies inhoudt, zowel voor landen als bedrijven. Het zou logisch zijn, stellen zij, als rijke landen al eerder de nulgrens bereiken en daarna netto negatief worden, ofwel per saldo CO₂ uit de lucht halen. Er is onder het akkoord van Parijs nog geen afspraak om langetermijndoelen inzichtelijk te maken – alleen voor het komend decennium – en die zou er wel moeten komen.

Het vertrouwen in compensatie wordt in toenemende mate ongeloofwaardig, stellen de wetenschappers, en ook onrechtvaardig. Stel, Microsoft wil een bosproject in Sierra Leone gebruiken om uitstoot weg te strepen. Dan kan Sierra Leone zelf dat project niet meer meenemen om de eigen klimaatdoelen te halen.

2. Vlees wordt het nieuwe olie

McDonald’s produceert meer broeikasgassen dan Noorwegen. De productie van hamburgers levert een grote bijdrage aan de uitstoot van de fastfoodketen, ongeveer een derde. Dat komt vooral door de uitstoot van methaan door het vee. Ook McDonald’s heeft een netto nul-verklaring afgegeven, maar onderzoekers stelden onlangs tegenover persbureau Bloomberg vast dat er weinig terechtkomt van het verkleinen van de voetafdruk. De hamburger blijft het kernproduct van McDonald’s, de verkoop ervan neemt nog steeds toe. De onderzoekers zagen veel mist in de ‘duurzame rundvlees’-initiatieven van het bedrijf.

De casus van de keten geeft de taaiheid van het probleem aan. Vlees is goed voor 40 procent van de uitstoot van het voedselpakket van de gemiddelde Nederlander. Volgens de VN is de wereldwijde veehouderij verantwoordelijk voor krap 15 procent van alle emissies. Bedreigende cijfers voor de vee-industrie. Niet gek dus dat dezelfde verschijnselen waar te nemen zijn als bij fossiele brandstoffen.

Zo kreeg de grootste varkensvleesproducent van Europa, Danish Crown, afgelopen jaar een klimaatzaak aan de broek. Het bedrijf moest het etiket ‘klimaatgestuurd’ van het vlees afhalen vanwege greenwashing. Een onderzoek van New York University, afgelopen jaar gepubliceerd, laat dezelfde mechanismen zien als in de fossiele sector. ‘Big Meat’ heeft miljoenen uitgegeven om de publieke opinie rond klimaatverandering en de rol van vlees daarin te beïnvloeden, lees: actie te vertragen.

Pensioenfondsen worden door de deelnemers al aangesproken op hun investeringen in de vleessector. Nu beleggers in toenemende mate kolen, olie en gas de rug toekeren, komt het volgende doelwit in beeld. Wageningse wetenschappers kwamen afgelopen jaar al in actie tegen hun fonds ABP, omdat die belangen zou hebben in dubieuze Braziliaanse vleesbedrijven die ontbossing veroorzaken.

3. Eindelijk een top over biodiversiteit

2020 had het jaar van de biodiversiteit moeten worden. Er was een belangrijke top belegd in China, enige maanden voorafgaand aan de belangrijke klimaattop COP26. Die twee evenementen hadden biodiversiteit definitief op de wereldkaart moeten zetten. Een ‘Parijs-achtig’ akkoord zou er komen. Alles zou bij elkaar komen: de aanpak van opwarming van de aarde, de essentiële rol van ecosystemen daarin, het grote belang van behoud van soorten en landschappen.

Maar toen kwam corona. De top werd uitgesteld, en uitgesteld. Komend jaar lijkt het toch te gaan gebeuren, de conferentie staat gepland voor eind april in de stad Kunming. Het blijft onzeker, de technische onderhandelingen die in januari in levenden lijve zouden plaatsvinden, zijn door de opmars van de omikronvariant alweer verschoven.

Het zou onverantwoord zijn de top weer te verschuiven, reageerde het Wereld Natuur Fonds. De pandemie moet niet als excuus worden gebruikt om minder ambitieus te zijn, daar is de opgave veel te belangrijk voor. “Het verlies van natuur is niet gestopt en bedreigt zowel het menselijk bestaan als de wereldwijde economie”, stelde Lin Li, een van de directeuren van WNF onlangs. “Een miljoen soorten op aarde worden bedreigd met uitsterving, actie vertragen is geen optie.”

Een rapport van de Universiteit van Cambridge afgelopen jaar zette de uitdaging voor de wereld stevig neer. De aftakeling van natuur en biodiversiteit betekent een ‘extreem risico’ voor de mensheid, aldus de Dasgupta Review. Radicale veranderingen in productie, consumptie en financiering zijn noodzakelijk om het tij te keren.

In de financiële wereld begint het begrip biodiversiteit langzaam door te dringen. Net als klimaatverandering levert aantasting van ecosystemen risico’s op voor beleggers. De Nederlandsche Bank heeft inmiddels een werkgroep Biodiversiteit om financiële instellingen te gaan helpen de effecten van hun beleggingen op de natuur in kaart te brengen. Komend jaar zal met de top in China de wereld meer doordrongen raken van de noodzaak klimaat en natuur in samenhang te bekijken.

De Verenigde Naties hebben alvast een doel geformuleerd dat in een verdrag vastgelegd zou kunnen worden. Om cruciale ecosystemen te redden en verlies van natuur te stoppen, moet 30 procent van het aardoppervlak en de oceanen in 2030 beschermd zijn tegen menselijke invloeden. Frankrijk, Groot Brittannië en Costa Rica zijn de voortrekkers van dit streven. Meer dan vijftig landen hebben zich hier officieel achter geschaard. Nederland ook, maar die 30 procent is hier nog niet in zicht.

4. Energie voor iedereen

Met het versnellen van de overgang naar schone energie – wat veel overheden van plan zijn – komt een belangrijke kwestie hoger op de agenda. Wie gaat dat betalen? Het is een heikel punt. Energiearmoede is door de hoge gasprijzen onverwacht meer op het netvlies gekomen. Ngo’s als Milieudefensie en onderzoeksbureaus als CE Delft en TNO wijzen er al langer op: energie is een basisbehoefte die voor iedereen bereikbaar moet blijven.

Vanwege de hoge gasprijs krijgen huishoudens in Nederland een tijdelijke compensatie en is er 150 miljoen euro beschikbaar gesteld voor energiebesparing. Een structurele oplossing is dat niet, zegt onder andere de Verenging Nederlandse Gemeenten die zich zorgen maakt om de energietoekomst van burgers. Ook de Europese Unie beseft dat klimaatbeleid alleen kan slagen als iedereen mee kan komen. Bij de presentatie van de Europese Green Deal eerder dit jaar zei klimaatcommissaris Frans Timmermans: ons plan moet sociaal zijn, anders mislukt het.

Daarom zal een deel van de opbrengst van de Europese CO₂-belasting in een fonds belanden – ongeveer 70 miljard euro – om burgers te helpen vergroenen. Grote vervuilers betalen nu veel minder energiebelasting dan huishoudens. Volgens cijfers van TNO deze herfst leven nu al 550.000 huishoudens in energiearmoede. Dat kan verder toenemen als de energieprijzen zo hoog blijven. Ruim 85 procent van burgers die moeite hebben de gasrekening te voldoen, woont in een huurhuis.

Lees ook:

Bedrijven lanceren hun eigen klimaatdoelen. Een handige pr-strategie of is het menens?

Het bedrijfsleven grijpt de klimaattop in Glasgow aan om eigen klimaatdoelen te lanceren.

De Vrouw Vennepolder moet een voorbeeld voor de wereld worden

Veen klinkt in en bij verdroging komt veel broeikasgas vrij. In de Vrouw Vennepolder nabij Leiden gaan ze dat helemaal anders doen: daar moet het juist groeien.