Verspilling voorkomen? ‘Afprijzen werkt beter dan weggeven’

Wie kent ze niet: de kortingsstickers in de supermarkt op producten waarvan de houdbaarheidsdatum in zicht is. Hun doel is duidelijk: klanten overhalen het product tegen een zacht prijsje alsnog te kopen, om te voorkomen dat het wordt weggegooid. Afgelopen week startte discounter Lidl onder de leus ‘Verspil mij niet, ik ben nog goed’ een initiatief waarbij verse en koelverse artikelen op de dag van hun houdbaarheids­datum worden aangeboden voor 25 of 50 cent.

Klinkt mooi, kaas, brood en melk voor 25 cent, vlees-, vis- en vegaproducten voor een halve euro. Maar helpt de consument die deze producten koopt echt mee om verspilling tegen te gaan? Je zou ook kunnen denken dat de aanbieding juist verspilling in de hand werkt: behalve zijn halfje bruin neemt de klant ook nog even die zak afbakbroodjes mee voor 25 cent, die vervolgens thuis in de kast belandt, verschimmelt en alsnog in de kliko eindigt.

Opeten of invriezen

“Verspilling bij consumenten komt vaak door slecht plannen”, weet Toine Timmermans, die aan de Wageningse universiteit onderzoek doet naar voedselverspilling. “Maar als je een product koopt dat bijna op zijn houdbaarheidsdatum is, ben je gedwongen te besluiten wat je er meteen mee doet: opeten of invriezen.” Timmermans bestudeert hoe het afprijzen van nog net houdbare producten uitpakt. “We zien nog niet dat mensen de afgeprijsde artikelen meenemen als extraatje en dus met meer boodschappen thuiskomen dan ze eigenlijk nodig hebben.”

Goed. De ‘verspilmijnietjes’ in de winkel zorgen dus niet voor extra afval thuis. Maar zorgen ze er dan misschien voor dat de klant die de afgeprijsde melk koopt een ander pak, dat langer houdbaar is, laat staan? Onze behoefte aan melk (of brood of noem maar op) is toch niet heel ver op te rekken?

“Op dit moment zien we nog niet dat klanten andere producten laten liggen”, stelt een woordvoerster van Lidl Nederland. “We zullen dit uiteraard in de gaten houden.”

'Mensen willen graag iets goeds doen’

Een lage prijs op de laatste houdbaarheidsdag is maar één manier om te voorkomen dat supermarkten producten moeten weggooien, vertelt Toine Timmermans. Een andere manier is het samenstellen van ‘verrassingsboxen’. Klanten krijgen dan een doos met producten die bijna over de datum zijn, zonder te weten welke. “Er is onderzocht hoe het met die producten afloopt. Ook al weten mensen vooraf niet wat ze krijgen, toch eten ze tachtig tot negentig procent op. Ze willen namelijk graag iets goeds doen.”

Timmermans schudt het ene na het andere feit over voedselverspilling uit zijn mouw. De hoeveelheid voedsel die Nederlanders per hoofd van de bevolking weggooien is al jaren hetzelfde, met een onzekerheidsmarge ligt dat tussen de 96 en 149 kilo per jaar. En van al het voedsel dat supermarkten aanbieden, bereikt ruim 98 procent de consument. De rest eindigt meestal als veevoer. Overgebleven brood van Lidl gaat bijvoorbeeld naar de kippen van Kipster, waarvan de eieren weer in het schap van de discounter komen te liggen.

Brood blijft van de bakker

Brood is een verhaal apart, zegt Toine Timmermans. Van geen enkel product houden supermarkten zó veel over. Bijna 8 procent van het brood en banket wordt niet verkocht. Omgerekend zijn dat 300.000 broden die dagelijks retour gaan naar de bakkerij en vervolgens naar de Voedselbank, de kinderboerderij of de veevoederfabrikant.

Dat zit zo: het brood in de supermarkt is en blijft eigendom van de bakker. Het overgebleven brood ook, dat neemt de bakkerij terug. De supermarkt loopt dus geen risico bij te veel inkoop. Om de verspilling van brood tegen te gaan, biedt een supermarkt in Wageningen als proef nu vriesvers brood aan. Het is meteen na het bakken in de vriezer gegaan, waardoor het langer vers blijft en minder snel weggegooid hoeft te worden.

Gratis? Dat vertrouwen de mensen niet

Maar draaien al die manieren om verspilling te verminderen niet om de hete brij heen, namelijk dat supermarkten te veel inkopen? “De consument verwacht in de winkel genoeg keuze en volle schappen”, zegt Toine Timmermans. “Maar het is voor de supermarkt heel lastig te plannen, omdat niet zeker is hoeveel klanten er zullen komen.”

“Als efficiënt bedrijf proberen we zo goed mogelijk op dagbehoefte onze filialen te bevoorraden”, zegt de woordvoerster van Lidl. “Helaas blijft er altijd een deel over. Dat kun je niet voorkomen.” En als je dat laatste deel, de overgebleven producten die nog net houdbaar zijn, nu eens gratis weggeeft? Wordt er dan nog minder verspild?

“Nee”, zegt onderzoeker Toine Timmermans. “Zo werkt het juist niet. Als het product gratis is, vertrouwen mensen het niet. Als het afgeprijsd is, gaan ze afwegen of ze deze prijs een goede deal vinden. Dan nemen ze hun verantwoordelijkheid. Tegen voedselverspilling werkt afprijzen beter dan weggeven.”

De Groene gids beantwoordt praktische vragen over milieubewust leven. Heeft u een vraag over groen leven? Mail naar: groenegids@trouw.nl.

Lees ook:

Een milieuvriendelijke boterham? Koop vers ingevroren brood
In Nederland wordt wekelijks ongeveer vier miljoen kilo brood verspild. Om dat tegen te gaan, verkoopt een supermarkt in Wageningen aan het einde van de dag alleen nog maar ingevroren brood.