Veelbesproken boek ‘De stikstoffuik’ vertelt maar een deel van het verhaal

‘Hoe kon een welvarend, democratisch land zich vanaf 2019 steeds verder in deze noodlottige fuik laten trekken?’ Die vraag zullen we onszelf stellen als we over twintig jaar terugkijken op de stikstofcrisis, meent wetenschapsjournalist Arnout Jaspers. Zijn boek De stikstoffuik staat momenteel op 1 op de Bestseller 60.

De kern van zijn betoog: natuurbescherming is ten opzichte van andere sociale en economische factoren veel te belangrijk gemaakt. Dat terwijl het over het algemeen goed gaat met de natuur in Nederland. Milieuclubs en ecologen hebben ‘van biodiversiteit een afgod gemaakt waarvoor alles moet wijken’.

Rechters zijn daarin meegegaan, door elke gram extra stikstof in overbelaste gebieden taboe te verklaren. Daardoor zitten we nu met een model dat bij elk vogelpoepje extra stikstof in de natuur een vergunning onmogelijk maakt. Dat terwijl die grens in Duitsland en Denemarken duizenden keren ruimer is.

Het boek wordt door conservatief Nederland juichend ontvangen als het ultieme tegenwicht tegen de gehate ‘ecolobby’. Ecologen en natuurbeheerders − die bij herhaling door Jaspers als ‘fundamentalistisch’ worden neergezet − reageren fel op zijn bevindingen. Zij wijzen erop dat verschillende cijfers en indicatoren nogal rammelen.

Paddenstoelen en korstmossen

Zo gebruikt Jaspers de Living Planet Index om aan te tonen dat het aantal soorten in Nederland sinds 1990 stabiel blijft. Die index telt vooral gewervelde dieren − een voorbehoud dat Jaspers overigens wél maakt. Het zijn echter juist paddenstoelen, planten, mossen, korstmossen, insecten en bodemdieren die door stikstof achteruitgaan, benadrukt Sander Turnhout, strategisch adviseur bij SoortenNL.

Bovendien was 1990 qua natuur al een dieptepunt: in de decennia ervoor ging de biodiversiteit hard achteruit, waardoor herstel nog steeds nodig is.

Veel kritische noten van wetenschappers en natuurspecialisten laten zich niet in een paar zinnen vangen. Vaak stellen zij vooral dat Jaspers een paar bochten afsnijdt, soms ook dat zaken écht niet kloppen. Buiten de ecologische dimensie kloppen de feiten, in elk geval in grote lijnen. Ze zijn daarbij wel gegoten in de vorm van een betoog waarom de stikstofaanpak van het kabinet schandalig is. En niet in een afgewogen journalistieke productie die de stikstofcrisis van alle kanten belicht.

Wat er níét in staat

Zo zou je vanuit een tegenovergesteld gezichtspunt kunnen stellen dat het landbouwsysteem in Nederland al jaren knelt. Dat er grote problemen zijn met klimaat, verdroging, waterkwaliteit en stankoverlast. Dat het verdienmodel van veehouders bovendien onder druk staat door de aanhoudende schaalvergroting. Dat al die problemen jarenlang willens en wetens vooruit zijn geschoven zonder ze werkelijk aan te pakken. Mede omdat een machtige landbouwlobby de weg naar Den Haag jarenlang uitstekend wist te vinden.

Ook die lezing is natuurlijk eenzijdig, maar in De stikstoffuik komen al dit soort thema’s in zijn geheel niet of nauwelijks terug − op een hoofdstuk over Europees mestbeleid na. Dat maakt het niet alleen een uitgesproken rechtse kijk op de materie, maar ook een vrij nauwe benadering van het vraagstuk.

Oplossingen worden al gedeeld

Daarbij snijdt Jaspers’ analyse over hoe het kabinet zich juridisch heeft vastgedraaid best hout. Twee van zijn drie oplossingen worden inmiddels politiek al breed gedeeld: stel een drempelwaarde in, waardoor projecten met maar een klein beetje stikstofinvloed niet langer geblokkeerd blijven. En maak de KDW, de veelbesproken stikstofbovengrens in natuurgebieden, minder belangrijk; kijk in plaats daarvan in bredere zin naar de kwaliteit van de natuur.

Dat kan echter niet van vandaag op morgen. Er is nu geen andere indicator dan de KDW. Een drempelwaarde instellen heeft tot gevolg dat veel stilliggende ontwikkelingen door mogen gaan, zodat er juist stikstof bij komt. Dat is juridisch een groot risico zolang vermindering van stikstof in de natuur nog niet glashard is aangetoond.

Lees ook:

Kabinet maakt berucht stikstofrekenmodel nóg belangrijker

Het kabinet kijkt bij de aanpak van de stikstofcrisis niet meer naar de uitstoot, maar alleen nog naar waar de uitgestoten stikstof weer neerslaat. Die keuze heeft keerzijdes voor boeren én de natuur.