Veel natuur gaat verloren door de droogte. Wat valt er aan te doen?

De natuur als spons

“We hebben een watersysteem om water af te voeren, dat moet echt anders”, zegt hydrologe Corine Geujen van Natuurmonumenten. “De natuur kan als een spons fungeren, het water vasthouden en langzaam weer afgeven. Maar dan worden ook omliggende landbouwgebieden nat.” Dat laatste hoeft niet erg te zijn, als boeren daarop zijn voorbereid. Ook de landbouw heeft baat bij een duurzamer watersysteem.

Provincies en waterschappen moeten samenwerken in waterbeheer en ruimtelijke ordening door bufferzones aan te wijzen, zegt Geujen. “Vroeger had je op de hoge zandgronden duizenden vennen. Daarvan is 90 procent verdwenen, er liggen nu maisvelden die worden ontwaterd. Beken mogen niet overstromen, want dan krijg je wateroverlast bij de landbouw. Het is ook niet onze bedoeling een boer zomaar onder water te zetten, maar geef hem een andere plek als hij in zo’n buffer zit, of de mogelijkheid over te schakelen op andere teelten. In een schil rondom de natuurgebieden moet duidelijk zijn: hier is het zeiknat in februari. Moerassen mogen weer moerassen zijn.”

De Regge bij Ommen is een goed voorbeeld van hoe zo’n buffer werkt, zegt Geujen. “Dat was een soort kanaal, met dijken, maar de beek is teruggebracht tot zijn oorspronkelijke dimensie: veel kleiner en minder diep, maar hij mag overstromen. En dat zien we aan de grondwaterstand in onze gebieden, waar de Regge veel minder aan dat water trekt.”

Wat ook helpt is regenwater opvangen. “Als je dat gebruikt voor doorspoeling van het toilet, hoef je minder drinkwater te winnen. In België heeft bijna elk huis een watercontainer, dat kan hier ook.”

Is het nog te redden?

Verdeeld over het land zijn de verschillen groot, maar gemiddeld komt Nederland dit jaar 250 tot 300 mm water tekort, zegt Corine Geujen. “Zelfs een paar extreme buien van 30 mm lossen die achterstand niet op, temeer daar we in voorgaande jaren ook al een tekort hebben opgebouwd. In gebieden aan de voet van de Veluwe of de stuwwal van Nijmegen en de beekdalen die grenzen aan de Brabantse dekzandruggen zie je dat er dit jaar geen kweltoestroom is van de hogere landruggen. Het regenwater spoelt meteen weg. Daaraan zie je hoe groot de achterstand is.”

Wat is er zo erg aan?

“We hebben de biodiversiteit nodig om het systeem veerkrachtig te houden”, zegt biologe Louise Vet, emeritus hoogleraar ecologie in Wageningen. “Een grote variatie op soorten- en genetisch niveau is nodig om tegen klappen te kunnen en aan te passen aan veranderingen. De druk is al groot door de uitstoot van stikstof en CO₂ en daar komt de droogte nog bij. Sommige planten hebben zich in honderden jaren aangepast aan de omstandigheden en die staan nu in enkele decennia onder druk. Op bepaalde plantensoorten komen weer bepaalde insecten af die voedsel zijn voor vogels en andere dieren, en dat ga je allemaal verliezen. Je kleedt het systeem uit.”

Dat is ook ethisch niet juist, vindt Vet. “Wie zijn wij nou dat we dit vernaggelen? Verlies van al het mooie op deze planeet kan heel hard gaan. Het is zeer droevig als we dit laten gebeuren.”

Kan dat zomaar, met beschermde soorten?

Het rijk is verplicht de natuur te beschermen, zegt Louise Vet. “Dat is een afspraak, een opdracht. Maar we zoeken naar gemakkelijke oplossingen en dat heeft geleid tot de problematiek van de stikstofmaatregelen. De ene adviescommissie na de andere, politiek wordt de bescherming afgebrokkeld voor economische groei. Nu heeft de rechter, nationaal en internationaal, vastgesteld dat het beter moet. We moeten toe naar een integrale benadering, niet alleen van stikstof maar ook van klimaat, CO₂ en droogte. Er kan zoveel als je het integraal aanpakt: opslag van CO₂, opvang van de bodemdaling, herstel van de biodiversiteit. En we kunnen verliezers omzetten in winnaars, we moeten de rekening niet alleen bij de boeren neerleggen.”

Zijn er nog lichtpuntjes?

Er zijn twee boomsoorten in de problemen, zegt bosadviseur Simon Klingen: fijnsparren, die worden aangetast door de letterzetter, een insect dat gebruikmaakt van de droogte die deze naaldboom verzwakt. En lariksen, die eigenlijk niet in Nederland thuishoren. Ze houden van vocht en hebben het dus moeilijk op zandgrond. “Maar de eiken, beuken en dennen maken het nog goed. Het Nederlandse bos kan wel een stootje hebben.”

Lees ook:

De natuur verliest van de droogte

Het Nederlandse landschap is verdord. Dat maakt het overleven voor specifieke soorten steeds moeilijker. Sommige staan op uitsterven.

Hoe houden we dat regenwater vast? ‘In Spanje gebruiken ze elke regendruppel vier keer’

Nederland is goed in water wegwerken en tegenhouden, niet in vasthouden. Toch is gedegen waterbeheer hard nodig nu de droogte weer toeslaat.