Van wie is de zee, vraagt de orka

Op de omslag van het onlangs verschenen boek ‘Het recht van de snelste’ van journalist Thalia Verkade en verkeersprofessor Marco te Brömmelstroet staat een simpele vraag met filosofische diepgang. Die vraag luidt: steekt een hert de weg over of rijden wij dwars door zijn bos heen?

Het boek gaat over de inrichting van de buitenruimte en de plek die daarin is gereserveerd voor verschillende typen verkeersdeelnemers. Maar de vraag gaat ook over het eigenaarschap van de ruimte. Wie er het eerst was? Degene met de grootste bek? Of van ons allemaal? Is een overstekend hert misschien ook gewoon een verkeersdeelnemer met zekere rechten? En van wie is dat bos eigenlijk?

Ik moest meteen aan deze vraag denken toen afgelopen week op de sociale media een filmpje voorbijkwam dat was opgenomen door de verschrikte opvarenden van een zeilboot op zee. Ze werden voor de kust van Galicië aangevallen door een orka. Het dier gedroeg zich behoorlijk agressief, ramde tegen onder- en zijkant van de boot en beet uiteindelijk zelfs een stuk van het roer af. Het schip was dusdanig beschadigd dat het terug naar de haven moest.

Eerder deze maand werd een schip van de Spaanse kustwacht door twee orka’s aangevallen en in juli vielen negen orka’s bij Gibraltar een zeiljacht aan door tegen de kiel te rammen; het roer raakte ook toen beschadigd en de zeilster stond doodsangsten uit.

Dat laatste lijkt niet ongegrond want orka’s zijn geduchte roofdieren; ze hebben een vervaarlijk gebit en een mens is voor hen qua maatvoering niet wezenlijk anders dan hun favoriete voedsel, de zeehond. Toch gebeurt het hoogst zelden dat een orka een mens doodt; in het wild schijnt nog nooit iemand te zijn aangevallen door een orka. Wel zijn fatale gevallen gemeld uit dolfinaria, waar de dieren in een gestreste toestand leven waardoor onnatuurlijk gedrag kan ontstaan. Zo kwam in 1999 in Seaworld (Florida) een naakte man om het leven die na sluitingstijd stiekem met de dieren was gaan zwemmen. Dat was dus dom.

De Engelse naam van de grote zwart-witte dolfijnen, killer whale, is toch wel degelijk goed gekozen. Orka’s eten zo ongeveer alle grote prooidieren in zee: zeehonden en zeeleeuwen, walrussen, dolfijnen, lederschildpadden, zalm, kabeljauw en inktvissen. Maar zelfs de veel grotere baleinwalvissen en potvissen staan op het menu, waarbij de orka’s altijd in groepen aanvallen. Interessant is dat verschillende populaties orka’s zich kunnen toeleggen op de jacht op heel andere prooien.

Orka’s zijn de grootste leden van de familie der dolfijnen, ze kunnen wel 9,5 meter lang worden en vallen op door hun per individu verschillende zwart-witte tekening met een witte onderkaak, buik en heupen en een ovale witte vlek schuin achter het oog. Het zijn ook heel sociale dieren met een hoge mate van intelligentie.

In een dolfinarium horen ze niet thuis; het moet voor de dieren ondanks de goede zorgen een geestelijke kwelling zijn. Ze horen in zee thuis, maar soms vaart er dan een zeilboot dwars door hun leefgebied.

Tja, van wie is de zee eigenlijk?

Jelle Reumer is paleontoloog. Voor Trouw bespreekt hij iedere week een dier dat het nieuws haalt.