Van kleuter tot student: elke leeftijd krijgt klimaatleesvoer

Een groene idylle

Zeg eerlijk: wie zag de klimaatspijbelactie aankomen? De jeugdopstand kwam ogenschijnlijk uit de lucht vallen. Zoveel passie, betrokkenheid en actiebereidheid, dat verwachtten velen (ook hun eigen ouders) niet van de game-generatie. Dat er iets broeide, had schrijver en docent Mark Boode wel haarfijn door. Daar levert hij in de young adult novel 'Vogelkinderen', vorige week verschenen, het bewijs van. In deze scholierenroman brengt Boode een wereld tot leven waar de klimaatspijbelaars, met hun kartonnen actieborden, om vragen. Het verhaal speelt in de verre toekomst. In het jaar 2143 draait de hele wereld op schone energie. De mensen staan niet buiten de natuur. Ze zijn er weer onderdeel van. De hebzucht is weg. De hele economie dient de ecologie. Er zijn geen vervuilende auto's, maar schone ondergrondse zweeftreinen.

Met dit vergezicht schaart Boode zich bij de 'ecomodernisten', een wetenschappelijke stroming die gelooft dat techniek, groei en een schoon klimaat samen kunnen gaan. Boode's vertaling daarvan, in de fictieve stad Amalur, leest niet als een 'zo-moet-het-gebeuren'-betoog. Het boek laat ruimte voor interpretatie, met avonturen en (spirituele) gesprekken tussen jongeren. Het boek is een tegenpool van het dystopische Britse jeugdboek 'The Carbon Diaries' (2015). Daarin leidt de klimaatcrisis tot maatschappelijke ontwrichting, mensen krijgen strafpunten voor elk grammetje CO2-uitstoot.

Aan de groene idylle in 'Vogelkinderen' ging overigens wel de Grote Crisis van 2080 vooraf. Dat was een keiharde klimaatcrisis, zo eentje waar klimaatwetenschappers ons anno 2019 voor waarschuwen. Vuile energie en boskap ontketenden extreme klimaatverandering. Gevolg: vernietigende droogte, overstromingen, massamigratie.

Al dat onheil staat niet centraal. 'Vogelkinderen' gaat over hoop, moed, optimisme. De vliegende vogelkinderen (gemuteerde personen) nemen de leiding over van de oude mensensoort, door eerlijk en natuurlijk te leven. De vogelkinderen zeggen in het tienerboek soms dingen die zo uit de mond van Greta Thunberg, het stakende 16-jarige Zweedse klimaatmeisje, hadden kunnen komen. "Dit is ons leven! En hier ligt onze toekomst!"

Vogelkinderen, Mark Boode, leeftijd: 13-16 jaar De Vrije Uitgeverij, 276 pagina's, 14,95 euro

Duurzaam doe-boek

Ook knutselende kinderen kunnen het klimaat een dienst bewijzen. 'Maak een vette bowling-set' is een van de doe-tips uit dit kinderboek. Benodigdheden: tien dezelfde lege (plastic) flesjes, verf en glitters om ze te versieren, zand om ze te vullen. En een bal natuurlijk, om ze mee omver te kegelen. Zo'n bowling-set kan een geliefd bewaarexemplaar zijn. Dat is een staaltje circulair denken waar het bedrijfsleven nog een puntje aan kan zuigen. Maar de industrie is geen boeman in het vrolijke, rijk geïllustreerde boek. Er is aandacht voor allerlei hergebruik van afval door grote bedrijven. Het leuke: de makers weten precies díe voorbeelden te geven die passen in de wereld van spelende jonkies. De rubberzool van weggegooide gympies, die kan door een bedrijf in een fabriek omgetoverd worden in zachte tegels voor de speeltuin. Weggegooid hout kan een zaagselbed worden, waarop je konijn lekker slaapt. Dat klinkt geruststellend allemaal. Toch staat kritiek op de wegwerpeconomie in het boek voorop. Bewust omgaan met spullen gaat voor alles. Iets weggeven of ruilen, daar kunnen kinderen ook een hoop lol aan beleven.

Ondanks het optimisme klinkt soms een opgeheven vingertje in het boek. 'Stop en denk na' staat er in rode tekstblokken, waarna een urgente milieutip volgt. Tikje activistisch? Dat is een kwestie van smaak. Hoe dan ook, de tot actie manende kreten blijven een detail. In de eerste plaats wakkert het kinderboek de interesse aan in milieu, omgeving en natuur. De frisse manier waarop de thema's vervoer, plastic soep, gezonde voeding en schone energie aan bod komen maakt alles goed. Volledig en goed onderbouwd. En wel zo prettig: de illustraties hebben met hoofdrolspelers (Lula, Daan, Emma en Amir) oog voor diversiteit.

Ga voor Groen! Liz Gogerly, illustraties: Miguel Sanchez, leeftijd: 8+, uitgeverij Witte Leeuw, 48 pagina's, 10,49 euro.

Zij hebben een droom

De smaakmakers van de klimaatstakers. Zo mogen Anuna De Wever (17) en Kyra Gantois (19) in België wel genoemd worden. Als duo vormen ze het gezicht van de beweging die bij de zuiderburen tienduizenden jongeren op de been bracht. Hun verhaal is nuttig voor iedereen die wil weten wat de klimaatspijbelende jeugd beweegt. Idealen en hoop zijn hun drijfveer, zo spreekt uit het vrijdag te verschijnen 'Wij zijn het klimaat'. Maar nog belangrijker blijken hun zorgen over het gebrek aan klimaatactie en de risico's daarvan. Zeker voor de jongere generatie, die zich nu roert. De meiden willen in hun verhaal afrekenen met het stigma dat ze onnozele tieners zijn met onmogelijke eisen. Hun duurzame droom kan, moet en zal uitkomen. Dat betoog van De Wever en Gantois, opgetekend in korte poëtische zinnen, moet politici en volwassenen verder wakkerschudden.

In het boek, feitelijk een brief, richten ze zich direct tot politici die het roer om moeten gooien. Die krijgen in pittige bewoordingen te horen dat ze te passief zijn. En dat de jonge generatie het helemaal anders wil en zal doen. Maar van de volwassenen die nu aan de knoppen zitten, is alle medewerking nodig. Daarna spreken De Wever en Gantois tot ouders en grootouders, die het milieu lieten versloffen. Ook die kunnen zich maar beter vlug aansluiten. Daarover leeft hoop. Want hoewel ze protesteren tégen gebrek aan klimaatactie zijn jongeren primair ergens vóór, is de teneur van het pamflet. De klimaatstakers geloven in groene mogelijkheden en oplossingen. "Wij zijn geen doemdenkers. No fucking way."

Het slot van het boek is een uitnodiging aan alle jongeren om mee te doen. "Join the movement. X Anuna en Kyra", is de laatste zin. Die uitgestoken hand zet het klimaatduo kracht bij door erop te wijzen dat ze in België deel uitmaken van een wereldwijde beweging. Want ook in Nederland, Duitsland, Frankrijk, Engeland, Zwitserland en Zweden gaan scholieren de straat op. De Belgische klimaatscholieren verwijzen vol ontzag naar de Zweedse Greta Thunberg (16), die begon met staken. Zij imponeerde met speeches op het wereldtoneel. Van Thunberg zelf verschijnt begin juni het boek 'Ons huis staat in brand' (De Bezige Bij).

Wij zijn het klimaat, Anuna De Wever & Kyra Gantois (opgetekend door Jeroen Olyslaegers), De Bezige Bij, 64 pagina's, 8,99 euro.

Duurzaam op kamers

De studentengids 'Nog groener!' is een boekje dat huisverlaters duurzaam door de studententijd moet loodsen. Het staat vol leuke anekdotes en aansporingen. Het aardige is dat bewust en milieuvriendelijk leven prima aansluit bij de vaak geldbewuste studententijd. Want 'groen is poen'. Een oud T-shirt? Maak er een poetsdoek van. Vermakelijk in de droogkomische gids, gemaakt door literatuurwetenschapper Roos van Rijswijk, is een lijst met 25 challenges voor tijdens een collegejaar. 'Gooi een week geen eten weg (disclaimer: als het naar je zwaait of erg harig is geworden: geef het op!).' Nieuw is dit boekje (prijs: 8,50 euro) overigens niet, de eerste druk van uitgeverij Vesuvius stamt uit 2017.

Klimaatkleuters

Ook aan kleuters is gedacht. In de prentenboekenserie 'De Klimaatmaatjes' ontdekt een vriendengroep van zeven dieren de milieuwereld. Schrijvers Andy Engel en Judith Koppens brachten sinds 2016 vier edities uit (28 pagina's, 14,95 euro) bij Clavis Uitgeverij. 'Natte voeten' over wateroverlast in de stad, 'Wat is het warm', over ongewoon warme zomers, 'Warme truien' over energiebesparing thuis en 'Plasticsoep' over zwerfafval. Zware kost, maar voor de kleuters ultralicht in beeld gebracht. Doelgroep: kinderen van 5 à 6 jaar. Het zijn sfeervolle verhalen, zachtaardig geïllustreerd door Nynke Mare Talsma. Een nieuwe bundel voor klimaatkleuters verschijnt in april. Het onderwerp is ernstig: de biodiversiteit. Maar in kleutertaal wordt dat 'Blij met een bij'.

Recensies van boeken voor een wat jongere doelgroep, die natuurlijk ook door volwassenen mogen worden gelezen. Lees ze hier.