De vraag naar exotische vogels is groot op de Europese zwarte markt. Sommige soorten zijn net zo winstgevend als cocaïne. Trouw volgt een smokkelroute uit Guinee via Servië naar Nederland. ‘Vogelliefhebbers moeten zich misschien eens achter de oren krabben: wil ik dit op mijn geweten hebben?’
Harald Garretsen schuift z’n oranje bril op het puntje van zijn neus en bekijkt de pootring van een papegaai, vastgepind in de armen van een handelaar. Het dier klappert driftig met zijn vleugels. De inspecteur van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is al vroeg op patrouille in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch, waar deze dag in september bijna tienduizend bontgekleurde vogels te koop zijn op AviMarkt.
De vogelbeurs, volgens eigen advertenties Europa’s grootste, is populair bij criminelen die in gesmokkelde vogels handelen, zegt de inspecteur. Hoewel het verboden is, willen sommige liefhebbers nog steeds bijzondere vogels uit tropische landen in hun kooitjes hebben. “Het is net als met auto’s, het moet altijd groter, duurder, en exclusiever. Zeker mensen die wat meer geld hebben. Die gaan in het duurdere segment zitten. Die willen geen simpel blauwfazantje, maar een rode rotshaan of een paradijsvogel of verzin het maar”, zegt Garretsen.
In Nederland worden meer dan twee miljoen vogels als huisdier gehouden. In de Europese Unie (EU) zijn het er bijna vijftig miljoen. De meeste worden in gevangenschap gefokt. Lang was dat anders: tot de jaren ‘90 was Nederland een van de grootste importeurs van exotische vogels uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Maar in 2005 verbood de EU alle import van de wild gevangen dieren, om de verspreiding van de vogelgriep te voorkomen.
Sindsdien is de vraag naar exotische vogels op de zwarte markt sterk toegenomen. “Er is bijna geen aanbod, daardoor is de prijs hoog. Dat wat aangeboden wordt, is vaak van illegale import afkomstig”, zegt Garretsen. Interpol schat dat er jaarlijks tussen de 7 en 23 miljard dollar wordt omgezet in de illegale handel in dier- en plantensoorten.
Vers papegaaienbloed voor Europa
Europese fokkers hebben steeds vers bloed nodig, zegt José Alfaro Moreno, een milieucriminaliteitspecialist van Europol in Den Haag: “Ze kunnen niet met nakomelingen van dezelfde vogels paren, dat zou incest zijn. Dus nemen criminelen de papieren van een dode vogel en geven die dan aan een nieuwe, gesmokkelde vogel.” De kuikens krijgen dan een ring om, zodat het net lijkt alsof ze gefokt zijn: “En zo wordt het smokkelwaar dan witgewassen.”
Duizenden vogels worden illegaal in Europa verhandeld en ongeveer de helft sterft tijdens het dieronvriendelijke transport, volgens een recent Europol-onderzoek.
“Het is georganiseerde misdaad”, zegt Moreno, die meerdere sluiproutes kent. Zo loopt er een vanuit Noord-Afrika naar Portugal en Spanje. Maar vooral de Balkan is “een broednest van vogelsmokkel”, zegt hij. Er valt veel te verdienen: een liefdespaar bedreigde grijze roodstaartpapegaaien uit Afrika kan in West-Europa honderdduizenden euro’s opleveren.
Garretsen kent een bekende smokkelroute via Servië, zegt hij. Het werkt met vogels net zoals met drugs, wapens en migranten: “Koeriers stoppen de dieren in busjes en steken de grens over, vaak met het medeweten van douaniers. De grens met Hongarije en Servië is gigantisch en heeft een oncontroleerbaar groot bos. Boswachters daar verdienen wat extra’s door vogels te smokkelen”.
Spoorloos verdwenen in Servië
In de dierentuin van de Servische hoofdstad Belgrado grazen zebra’s en giraffen in het eeuwenoude Kalemegdan-fort, gebouwd op de kliffen waar de Sava en Donau-rivier elkaar kruizen. Bioloog Kristijan Ovari wijst naar een volière: “Tienduizenden dieren komen Servië binnen, ook Afrikaanse grijze roodstaart papegaaien, en verdwijnen dan spoorloos”, zegt hij.
Ook Ovari kent de smokkelroutes: “De grenscontroles zijn niet zo streng. Je kunt alles in je kofferbak stoppen en het heeft vijftig procent kans dat het Hongarije bereikt. Na jaren training, kan onze douane nog steeds het verschil niet zien tussen legale en illegale soorten.” Het is ook niet makkelijk, zegt hij: soms gaat het om een piepklein rood kleurverschil op hun verenkleed.
De overheid doet niet voldoende om de smokkel te stoppen, zegt een medewerker van het Servische Openbaar Ministerie in Belgrado: “Ik schat dat één op de duizend gevallen van dierensmokkel hier voor de rechter komt. Het is omdat de politie niet genoeg bewijs heeft, of omdat we de middelen en kennis missen om dit soort misdaad aan te pakken.”
Twee biologen in Belgrado, die wel over de specialistische kennis beschikken om illegale vogels op te sporen, zeggen dat ze soms door de douane worden gebeld als er een lading vogels op de Nikola Tesla luchthaven aankomt. Maar vaak ook niet. Meestal krijgen ze alleen een paar snelle foto’s via WhatsApp toegestuurd waarmee ze razendsnel de soorten moeten identificeren.
Het ministerie voor milieubescherming in Belgrado en de veterinaire dienst weigerden Trouw te woord te staan. Ook meerdere verzoeken voor data over de gereguleerde handel in Afrikaanse zangvogels, die naar Servië geïmporteerd en verhandeld mogen worden, werden genegeerd.
Guineese zangvogels voor Belgrado
Duizenden soorten zangvogels – bijvoorbeeld, gele kanaries, roze amaranten en neushoornvogels – worden nog steeds in tropische gebieden in Azië, Latijns-Amerika en Afrika gevangen. De handel wordt gereguleerd door het Verdrag voor de Internationale Handel in Bedreigde Diersoorten (Cites), dat 5950 dier- en 32.800 plantensoorten moet beschermen. Volgens voorstanders beschermt het certificeringssysteem dieren tegen overexploitatie.
Het is volkomen legaal om bepaalde soorten zangvogels uit Afrika naar Belgrado te halen, vertelt een vriendelijke dierenhandelaar in Zemun, een buitenwijk in oud-Belgrado. Halid Redza’s kantoor is bezaaid met flesjes medicijnen, vitaminen en een emmer met verse wormen. De vogeltjes die Redza uit Afrika haalt zijn vaak uitgeput en hongerig bij aankomst. Ze leggen een lange weg af, vertelt hij: “Vroeger kwamen ze vaak uit Tanzania, maar nu vooral uit Mali en Guinee”.
Wat Halid Redza zegt klopt. Een handvol exporteurs uit de West-Afrikaanse republiek Guinee stuurden in de afgelopen drie jaar meer dan een kwart miljoen zangvogels de wereld over. In de buik van een Turkish Airlines vliegtuig reisden 35.618 vogels van de hoofdstad Conakry, via Istanbul, naar Belgrado, blijkt uit analyse van Cites-exportlijsten van de Guineese overheid.
We weten niet hoeveel regenwoudvogels er zijn
Op bijna vijfduizend kilometer van Belgrado, in een Libanese bakkerij in het zakendistrict van Conakry, neemt Shuaib Sidibé een slok van zijn feloranje Fanta. Buiten flitsen de toeterende motortaxi’s langs de houten marktkraampjes waar fou-fou, koffie en gebakken vis wordt verkocht. De handelaar stuurt al jaren een groot aantal vinken naar Servië. Toch zegt hij er niet veel aan te verdienen. Hij verkoopt zijn kleine Mozambiquesijsjes voor maar 1,50 euro per stuk.
In Nederland gaat de vogel voor 75 euro over de toonbank, vertelt een dierenwinkel in Brabant.
“Waarom worden wij beschuldigd van het veroorzaken van de vogelgriep terwijl Nederlanders vogels en kippen over de wereld over sturen?”, zegt Sidibé, die veel geld verloor door de EU-importban. Volgens de handelaar is het hypocriet en bovendien onnodig om alle vogels uit Guinee de toegang tot de EU te verbieden, zegt hij: “Het is niet eerlijk. Er zijn er genoeg hier.” Maar handhavers maken zich zorgen over het lot van de Guineese regenwoudvogels.
Niet ver van de Libanese bakkerij zit Bello Diallo in zijn kantoor in het ministerie van milieu en duurzaamheid. De gepensioneerde ambtenaar was tot vorig jaar verantwoordelijk voor Cites. Het systeem heeft zwakke punten, zegt hij. Slechts 4 procent van alle zesduizend soorten tropische zangvogels die internationaal worden verhandeld, worden momenteel door het verdrag beschermd.
Wetenschappelijk onderzoek moet aantonen of een bepaalde dierpopulatie bedreigd is. Maar in arme landen als Guinee is daar geen geld voor. En zo kan het dat miljoenen zangvogels verhandeld worden, terwijl we niet weten hoeveel er nog in het wild leven.
Volgens Sidibé mogen exporteurs zoals hij niet weer de schuld krijgen. Het zijn houtkappers en boeren die het milieu vernietigen, zegt hij: “Boeren gebruiken pesticiden op hun rijst. Ze zeggen dat wij vogels vernietigen, maar jij vergiftigt de rijst. En dan sterven ze. Wij zijn geen moordenaars. Wij vangen ze levend via vastgestelde quota en exporteren naar experts.”
Diallo heeft geleerd de woorden van handelaren met een korreltje zout te nemen. Volgens de oud-ambtenaar kan er makkelijk gesjoemeld worden met de zendingen die naar Europa gaan: “Wij kennen de handelscertificaten, maar de mensen op de luchthaven en de douane zijn geen experts. Als ze willen kunnen handelaren elke vogel die ze willen in de kratten stoppen en ze versturen.”
Volgens de Nederlandse inspecteur Harald Garretsen is er maar één duurzame oplossing: “Het is met verdovende middelen precies hetzelfde, als de vraag er niet zou zijn dan is het aanbod natuurlijk ook niet interessant. Vogelliefhebbers moeten zich misschien eens achter de oren krabben: willen we dit nog wel, en wil ik dit op mijn geweten hebben?”
Biodiversiteitsverlies
De buitensporige vraag naar zangvogels is destructief voor de natuur, volgens directeur Chris Shepherd van Monitor Conservation Research Society, een internationale natuurbeschermingsorganisatie. Zangvogels zijn zaadverspreiders en reguleren bepaalde insecten populaties in de natuur door ze op te eten, vertelt hij: “Het verwijderen van elke soort uit het milieu heeft gevolgen. Het is riskant: niemand weet wat de impact op lange termijn zal zijn.”
Volgens Shepherd moet de internationale handel in zangvogels onder strenger toezicht komen te staan: “Vaak worden alleen koeriers en stropers opgepakt. Mensen met goede connecties die de hele criminele handel runnen en de inkopers worden maar zelden gepakt”. Het vereist, volgens hem, niet alleen meer handhaving in Europa, maar ook steun aan tropische herkomstlanden.
De populaties van wilde dieren zijn wereldwijd sinds zijn sinds 1970 met bijna 70 procent afgenomen, volgens het Wereld Natuur Fonds (WNF). Het aantal vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen neemt zo snel af dat sommige biologen spreken van een zesde massale uitstervingsgolf. Een van de acht vogelsoorten wordt met uitsterven bedreigd, berekende vogelbeschermingorganisatie Birdlife.
Deze reportage is ontwikkeld met steun van Journalismfund.eu.
Lees ook:
Liefde, handel en illegaliteit; de reptielenbeurzen zijn weer in volle gang
Na 2,5 jaar afwezigheid kon Terrastika, ’s werelds grootste beurs voor terrariumdieren in Duitsland, midden juni weer doorgaan. Een week ervoor waren liefhebbers en handelaren van reptielen en amfibieën op een beurs in Houten. Wie komen er op af? Wat trekt hen zo in slangen en hagedissen?
