Twee dagen na de WK-finale verbood Qatar de internationale vakbonden

Twee internationale vakbondsfederaties die in Qatar gastarbeiders helpen, mogen sinds de afloop van het WK voetbal eind vorig jaar geen werkzaamheden meer verrichten in het land. Het gaat om de Building and Wood Workers’ International (BWI) en de International Domestic Workers Federation (IDWF). Dat maakt de Filippijnse secretaris-generaal van BWI, Ambet Yuson, woensdag aan Trouw bekend.

Het Qatarese ministerie van arbeid deelde de vakbondsfederaties twee dagen na de WK-finale op 19 december mee dat zij elke samenwerking opzegden wat betreft de verbetering van leef- en werkomstandigheden van gastarbeiders in Qatar. Vanaf die dag waren BWI en IDWF niet meer toegestaan migranten in het land te helpen, zegt Yuson. BWI heeft 345 aaneengesloten vakbonden, waaronder de Nederlandse FNV. IDWF heeft 81 leden.

Werkverbod

Het BWI-team mag wel in het land blijven, maar wordt sinds 21 december gemonitord door de staat en mag geen contact meer zoeken met gastarbeiders. Secretaris-generaal Yuson zelf mag Qatar niet in zonder toestemming van het ministerie. Daardoor kunnen zij in feite niet werken en alleen thuisblijven. Bezwaar maken haalde volgens de secretaris-generaal niets uit.

Qatar kreeg in de jaren voorafgaand aan het toernooi felle internationale kritiek over de behandeling van arbeidsmigranten. Tienduizenden arbeiders uit Bangladesh, India, Oeganda en Kenia werden uitgebuit tijdens de bouw van WK-infrastructuur, zoals voetbalstadions en hotels. De schatting is dat daarbij enkele honderden tot duizenden doden vielen. Vlak voor het WK ging Qatar akkoord met enkele verbeteringen, mede dankzij kritische rapporten van BWI.

Radiostilte

Qatar gaf volgens Yuson geen reden waarom BWI zijn werkzaamheden moest staken, behalve dat het ‘een waarschuwing’ betrof. “Hier waren we al bang voor. Voor en tijdens het WK hadden we een constructieve dialoog, maar nu is er radiostilte. Voor het toernooi eisten we onder andere de oprichting van een migrantencentrum waar gastarbeiders veilig juridische bescherming konden krijgen. Dat plan is afgewezen. Wij denken dat dit gebeurt omdat het WK voorbij is, en Qatar geen reden meer ziet om de situatie van gastarbeiders te verbeteren. Onze angst is realiteit geworden. Het is voorlopig klaar. We zijn afgesneden.”

Veel kon BWI niet uitrichten tegen de opschorting. Het Qatarese ministerie van arbeid besliste over de werkzaamheden van de BWI-teamleden daar, als hun ‘sponsor’ in het kafala-systeem. Daarin hebben buitenlanders, meestal gastarbeiders, een Qatarese eigenaar (sponsor) nodig die beslist over hun verblijfsstatus. Het systeem wordt vaak vergeleken met moderne slavernij. “Daarom konden we er op elk moment uitgetrapt worden”, zegt Yuson. Qatar schafte dat systeem in 2021 af onder druk, maar het blijft dus in de praktijk doorgang vinden.

Nieuwe schendingen

Dat migranten in Qatar nu van hulp verstoken zijn, komt op een moment dat zij die hulp juist harder nodig hebben dan ooit. Na een rustige periode tijdens het WK, krijgt Yuson van zijn geïsoleerde team in Qatar weer signalen dat rechten van gastarbeiders worden geschonden door hun werkgevers. Tijdens het WK arresteerde de Qatarese politie al een Ghanese migrant omdat hij een andere migrant wilde helpen na een klacht over uitbuiting, zegt Yuson. “In Qatar heerst weer een klimaat van angst onder gastarbeiders. Velen zijn bang dat hen na een klacht hetzelfde overkomt als deze Ghanese migrant.”

Het is onduidelijk of de federaties op termijn weer in Qatar kunnen werken. “Dat willen we wel, maar komen we het land ook in? Mogen wij weer contact zoeken met arbeiders? Qatar moet ons iets positiefs laten zien, maar dat zien wij voorlopig niet. Ze hebben iets te verbergen. Ik ben erg geduldig geweest met Qatar voor het WK, we hebben hen echt een kans gegeven. Woorden zijn nu niet meer genoeg. Als ze nu geen actie ondernemen, waren alle hervormingen puur PR-technisch.”

Taak voor media

Groot discussiepunt voor het WK was of de voetbalteams het toernooi moesten boycotten vanwege alle mensenrechtenschendingen. Europese regeringen en voetbalbonden, waaronder de Nederlandse overheid en de KNVB, stelden toen meermaals dat juist deelname de behandeling van arbeiders in Qatar kon verbeteren. Het tegenovergestelde lijkt zich nu te voltrekken.

Yuson doet ook een oproep aan de Internationale Arbeidsorganisatie (Ilo) om de zaak onder de aandacht te brengen in Qatar. Die VN-waakhond moet mondiaal toezicht houden op arbeidsrechten, maar de missie in Qatar staat al langere tijd ter discussie. Zo wordt het Ilo-kantoor in Doha volledig gefinancierd door de overheid, en schrijven zij steeds vaker vol lof over Qatar.

Vlak voor het WK zette Qatar de Ilo onder druk om geen mensenrechtenschendingen te onderzoeken, stelde de Amerikaanse krant The New York Times afgelopen weekend. Yuson: “De Ilo moet onafhankelijker gaan werken, en zij moeten zich nu gaan uitspreken.”

Waar de situatie van gastarbeiders voorafgaand aan het toernooi op veel aandacht kon rekenen van journalisten, ziet Yuson dat die aandacht na het WK is geslonken. “Aan alle media is het nu de taak om ook aandacht te hebben voor de nasleep. Dat geeft ons ook ademruimte.” Trouw komt later deze maand met een onderzoek naar de huidige situatie van gastarbeiders in Qatar.

Lees ook:

Dossier: Slaven van Qatar

De stadions voor het WK in Qatar werden gebouwd door duizenden gastarbeiders, die hun werk moesten doen onder erbarmelijke omstandigheden. Trouw sprak met hen en hun nabestaanden, die verhalen leest u hier.