Timothy Morton geeft de mensheid ecologische psychotherapie

De auteur

Timothy Morton (1968), een grote naam binnen het ecologisch denken, wordt wel de 'profeet-filosoof van het Antrocopeen genoemd'. De hoogleraar Engelse literatuur aan Rice University in Houston, houdt zich sinds het begin van deze eeuw hoofdzakelijk bezig met het vraagstuk hoe de mens zich verhoudt tot de ecologie. Van zijn hand verschenen 'Ecology without nature' (2007), 'Ecological thought' (2010), 'Hyperobjects' (2013) en 'Dark Ecology' (2016, in vertaling verschenen bij Boom), dat als zijn standaardwerk wordt beschouwd.

Morton geldt als een even creatieve als moeilijk te duiden denker die kunst, literatuur en filosofie moeiteloos vermengt tot een eigen, uniek geluid. Hij is aanhanger van de zogenaamde 'object oriented ontology' (kort OOO), een door filosoof Graham Harman in het leven geroepen denkrichting die zich verzet tegen ieder antropocentrisme en stelt dat de wereld zich steeds terugtrekt: we kunnen zodoende altijd alleen weten hoe de dingen (in relatie tot ons en elkaar zijn) maar nooit wat ze zijn.

Het boek

'Ecologisch wezen' is een vertaling van 'Being Ecological'. Getuige een interview met Morton in The Guardian, is het bedoeld als een publieksvriendelijke weerslag van Mortons denken. Het is bij uitstek geen boek vol ecologische feiten. Het biedt geen 'stortvloed aan informatie', het is ook geen 'beschuldigende toespraak', maar gaat in plaats daarvan over het 'omgaan met ecologische kennis.'

De stelling

Morton stelt dat de gebruikelijke manier waarop we over ecologie praten, middels het over onszelf uitstorten van ecologische feiten (of 'factoïden', die 'waar-achtig' klinken, zoals Morton dat noemt) verhindert dat we oprechter omgaan met ecologische kennis. Er zijn betere manieren om dat te doen. Allereerst is het zaak dat de we - het zal u niet verrassen - de wereld anders gaan bezien. We moeten af van de erfenis van onze neolithische voorouders, wat Morton de 'agrilogistiek' noemt: 12.500 jaar geleden werd de wereld door de eerste Mesopotamische boeren opgedeeld in natuur en cultuur, mens en dier, mijn en dijn. Er werden lijnen getrokken in het landschap, tussen de soorten en in ons denken.

Deze agrilogistiek ligt bovendien aan de basis van de grote monotheïstische godsdiensten, aldus Morton. Ons in het neolithicum wortelende antropocentrisme moet op de schop, want mens, dier en ding zijn verweven. Ook moeten we ons in het licht van de ecologische problematiek niet steeds laten verleiden om al te snel de vraag te stellen: "Wat gaan we eraan doen?"

Want 'er is niets mis met een beetje aarzelen, nadenken en peinzen', schrijft Morton. Bovendien, zo stelt hij, zijn we al ecologisch: we zijn altijd al 'symbiotische wezens' die verstrengeld zijn met andere symbiotische wezens. We moeten dus ook weer niet doen alsof we totaal anders moeten worden of anders moeten gaan handelen: "Het probleem met ecologisch bewustzijn en ecologisch handelen is niet zozeer dat het ontzettend moeilijk is, maar dat het al te gemakkelijk is."

Opvallende passage

"Mogelijk zijn mentale gezondheid en ecologische 'gezondheid' met elkaar verweven. Ik denk dat mensen getraumatiseerd zijn doordat ze hun banden met niet-menselijke wezens hebben verbroken. Dat zijn banden die diep in hun lichaam bestaan (bijvoorbeeld in ons lichaam; vingers zijn niet exclusief menselijk, evenmin als longen of celmetabolisme). Ook al verbreken we deze banden in onze sociale en filosofische ruimte, ze blijven bestaan; net als gedachten die we onaanvaardbaar vinden en die in nachtmerries opduiken."

Reden om het boek wel te lezen

Het lezen van Ecologisch wezen is als een vreemd soort psychotherapie - en dan uitdrukkelijk geen efficiënte gedragstherapie gericht op directe verandering. Het voelt kwetsbaar, is helemaal niet zó leuk en geregeld weet je niet meer wat boven, onder, links of rechts is. Of je de therapeut kunt vertrouwen, weet je eigenlijk ook al niet.

Reden om het boek niet te lezen

Die onzekerheid, daar moet je tegen kunnen. Echt publieksvriendelijk is Ecologisch wezen dus bepaald niet te noemen. Wie geen voorkennis heeft van bijvoorbeeld de fenomenologie, zal door Mortons versnipperde uitleg en gebruik ervan zo nu en dan danig in de war raken.

Ook wie die voorkennis wel bezit, zal overigens in de war raken. Niet in de laatste plaats omdat het boek moeizaam leest: Mortons associatieve, speelse manier van schrijven en denken, lijkt zich niet gemakkelijk in het Nederlands te laten vertalen. En wat de een als speels en associatief ervaart, is voor de ander wellicht onnavolgbaar en al te vrijblijvend.

Lees al onze boekrecensies op trouw.nl/boekrecensies.