Steeds meer mensen langdurig in de bijstand. Vooral migranten uit een niet-westers land

Mensen die langdurig in de bijstand zitten, vijf jaar of langer, profiteren niet van de grote krapte op de arbeidsmarkt. Ondanks de enorme personeelstekorten komen zij niet aan een baan. Daardoor is hun aantal behoorlijk opgelopen. De groep is nu 196.000 mensen groot. Meer dan de helft heeft een migratieachtergrond: zijzelf of een van hun ouders is geboren in een niet-westers land.

In het derde kwartaal van 2022 waren in totaal 396.000 mensen afhankelijk van de bijstand. Het laagste niveau sinds 2013, maakte het CBS onlangs bekend. Zo bezien biedt de huidige arbeidsmarkt kansen aan de meest kwetsbaren in de samenleving. Maar dat is het halve verhaal. Want voor een grote groep geldt: eenmaal in de bijstand, kom je er maar moeilijk weer uit.

Dat het vooral migranten met niet-westerse achtergrond zijn die risico lopen om langdurig in de bijstand te belanden, verbaast Saskia Andriessen niet. Zij doet als zelfstandige al jaren onderzoek naar bijstandsgerechtigden, onder meer voor het Verwey-Jonker Instituut, waarmee ze twee jaar terug een ‘inspiratiegids’ schreef. Hoofdvraag: hoe migranten uit niet-westerse landen aan het werk te krijgen?

Met een hoofd vol ellende is het moeilijk werk zoeken

Het grootste probleem van deze groep is dat ze vaak met veel problemen tegelijk kampen. Veel hebben een slechtere gezondheid dan bijstandsgerechtigden uit Nederland, ze wonen in slechtere huizen, hebben een kleiner netwerk, minder opleiding, meer schulden en vaker relatieproblemen. Met zo’n hoofd vol ellende is het moeilijk om ook nog werk te zoeken. Een groot deel heeft bovendien een vluchtelingenachtergrond en moet eerst inburgeren en de taal leren.

“Je moet die mensen dus eerst beter in hun vel laten zitten”, zegt Andriessen. En precies daarvoor hebben gemeenten niet het geld en de menskracht. Daardoor slagen ambtenaren er niet in om iedereen de noodzakelijke begeleiding te geven. Dat bleek ook onlangs uit een enquête van de Arbeidsinspectie onder bijstandsgerechtigden en klantmanagers, de gemeenteambtenaren die bijstandsgerechtigden begeleiden.

Gemeenten ervaren bovendien financiële prikkels om zich te richten op de mensen die relatief makkelijk naar de arbeidsmarkt te helpen zijn: jongeren, mannen en werklozen uit een westers land. Dat vertaalt zich in een groeiende groep bijstandsgerechtigden die niet hier zijn geboren, of van wie één of beide ouders uit een niet-westers land komen.

Het is een hardnekkig probleem

Ook het aantal Nederlanders en westerse migranten dat vijf jaar of langer in de bijstand zit, ligt hoger dan vijf jaar geleden. Voor hen is het eveneens moeilijk om aan de bak te komen. Maar de groei van die groepen vlakt wel af; in 2022 was er zelfs sprake van een bescheiden krimp, terwijl de groep niet-westerse migranten juist onverminderd hard doorgroeit. Hun aantal nam in de afgelopen vijf jaar toe met 18.000 personen; afgelopen jaar kwamen er 4.000 bij.

Fatma Koser Kaya, voorzitter van de Landelijke Cliëntenraad (LCR), zegt dat mensen met een migratieachtergrond, die ook nog minder diploma’s hebben, op achterstand staan. Zij krijgen ‘schandalig lage kansen’ op de arbeidsmarkt.

Om de positie van niet-westerse migranten te verbeteren is het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid (SZW) in 2018 gestart met het programma ‘Verdere integratie op de arbeidsmarkt’ (VIA). Onderdeel daarvan is ook een training voor klantmanagers van gemeenten, om mensen uit deze specifieke doelgroep beter te begeleiden. Voor werkgevers komt er een programma dat diversiteit stimuleert. Zo zouden er meer gelijke kansen voor iedereen moeten komen. Ander beleid zou discriminatie moeten tegengaan.

Toch spreekt Andriessen van een ‘hardnekkig probleem’. Er is bovendien niet één aanpak die werkt. Om ook deze groep aan het werk te helpen, moeten klantmanagers goed inschatten wie er tegenover ze zit, hoe ze met die persoon moeten communiceren en hoe ze die kunnen motiveren.

Lees ook:

‘Bijstandsgerechtigden worden niet goed genoeg begeleid bij het vinden van werk’

Jaarlijks spenderen gemeenten zo’n 800 miljoen euro aan de begeleiding van mensen in de bijstand. Maar of dat effectief is?