Wat overblijft van verbrand huisafval is herbruikbaar. Het bedrijf Blue Phoenix bouwde een installatie om deze zogenoemde bodemas schoon te maken. Het ziet echter nog veel afvalverwerkers de regels voor het gebruik van bodemas omzeilen.
John Bleijs laat zijn linkerhand, verpakt in een werkhandschoen, door een hoopje afval glijden. Met rechts pakt hij een stenig brokje uit het gruis dat hij omhoog haalt. “Kijk, een stukje koper. Dat halen we er nog uit voordat alles door de wasstraat gaat.” Net als batterijen, munten en stukken plastic die de verbranding hebben doorstaan, vertelt hij. “Tijdens het wassen spoelen we ook stoorstoffen als zouten uit, zodat alleen de schone mineralen uit de bodemas overblijven.”
Bodemas. Een raar woord, dat toch precies zegt wat het is. Als je het eenmaal weet: wat op de bodem en langs de randen achterblijft in een afvalverbrandingsinstallatie. Het lijkt op zand en kan prima worden gebruikt bij bijvoorbeeld de aanleg van wegen of als funderingsmateriaal. Mits het geen vervuilende stoffen meer bevat.
Het kabinet en de Vereniging Afvalbedrijven ondertekenden in 2012 de zogeheten ‘Green Deal Verduurzaming nuttige toepassing AEC-bodemas’. Ze spraken daarin af de as die na verbranding van huishoudelijk en bedrijfsafval achterblijft in energiecentrales ‘op te werken’ tot een vrij toepasbaar product. Dit moet de circulaire economie stimuleren en aantasting van het landschap voor de winning van zand, klei en delfstoffen beperken.
Uit de onderzoeksgroep aan de TU Delft die keek hoe die opwerking het best kan worden uitgevoerd, ontstond twaalf jaar geleden de Blue Phoenix Group. De oprichters ontlenen de naam van hun bedrijf aan het mythische dier dat uit zijn eigen as herrijst. Hoe circulair wil je het hebben?
Lange wasstraat
Op de vuilstort Nauerna in Assendelft, pal boven Amsterdam aan het Noordzeekanaal, bouwde Blue Phoenix een installatie om bodemas schoon te maken. Het is kort gezegd een lange wasstraat, waarin de as uit vier afvalcentrales wordt ontdaan van stoorstoffen en metalen. “Het water dat hiervoor nodig is, zuiveren we op het terrein en gebruiken we opnieuw, ook dat is een circulair systeem”, vertelt technisch directeur Bleijs.
Blue Phoenix heeft wereldwijd inmiddels twintig opwerkingslocaties, met 600 medewerkers en een omzet van 300 miljoen euro per jaar. “In steeds meer landen worden afvalcentrales gebouwd en is er vraag naar hoogwaardige opwerking van bodemas”, vertelt Bleijs’ collega Mark van Kempen.
Maar uitgerekend met de Ash Cleaning Company Netherlands (ACCN) op Nauerna gaat het niet goed. “Het terrein ligt vol, we krijgen wel materiaal binnen, maar er gaat bijna niks weg”, zegt Bleijs, wijzend op de bergen bodemas rondom de wasinstallatie, waartussen shovels en vrachtwagens heen en weer rijden. “We zijn nu genoodzaakt de aanvoer te staken. We hebben al twee afvalcentrales afgezegd.”
Het probleem zit hem in de wet en regelgeving, legt Van Kempen uit. “Die staat ook het gebruik toe van bodemas toe waar alleen metalen en plastic zijn uitgehaald tijdens de droge opwerking. Stoorstoffen zijn er niet uitgespoeld. Dit product heet immobilisaat en is niet vrij toepasbaar, maar je mag er bijvoorbeeld wel een parkeerplaats mee funderen. Maar dan verplaats je de kosten naar toekomstige generaties. Want als die parkeerplaats wordt opgebroken en die bodemas weer vrijkomt, moet hij voor hergebruik alsnog worden schoongemaakt.”
Geld toe bij vervuild product
De Inspectie Leefomgeving en Transport waarschuwde een klein jaar geleden al voor milieurisico’s door het gebruik van bodemas waar niet alle schadelijke stoffen zijn uitgehaald. Bleijs begrijpt echter wel waarom dat gebeurt. “Aannemers krijgen geld toe als ze immobilisaat afnemen. De producent heeft weinig kosten en verdient aan de uitgefilterde metalen.”
“Voor schone mineralen uit bodemas moeten de gebruikers wel betalen. Het is veel bewerkelijker en er is een restproduct: het slib waarin de stoorstoffen zitten. Het storten daarvan kost alleen aan stortbelasting inmiddels al 33 euro per ton, en daarbovenop komen nog de stortingskosten zelf.”
Eind januari constateerde het Planbureau voor de Leefomgeving dat Nederland nauwelijks vooruitgang boekt in de circulaire economie. In zijn stand-van-zakenrapport pleit het PBL voor een dwingender overheidsbeleid. Een week later presenteerde staatssecretaris Vivianne Heijnen van infrastructuur en waterstaat het Nationaal Programma Circulaire Economie, dat toewerkt naar een economie zonder afval in 2050.
“Heijnen herhaalt wat al in de Green Deal van dertien jaar geleden staat”, zegt Bleijs. “Maar dat helpt niet. Wij hebben compleet voldaan aan wat de overheid heeft gevraagd, maar die stimuleert het gebruik van schone bodemas niet. Er komt ook nog veel bodemas uit het buitenland, die ook niet hoogwaardig wordt opgewerkt in Nederland.”
De oplossing is simpel, zeggen de heren van Blue Phoenix: sta het gebruik van immobilisaat niet langer toe, na een korte overgangsperiode. Schrijf voor dat schone bodemas waar mogelijk wordt gebruikt in plaats van primair zand, en schort de stortbelasting op slib met stoorstoffen tijdelijk op.
“We kunnen een maatschappelijk probleem oplossen, maar het moet wel werkbaar zijn en dat is het nu niet”, zegt Bleijs. “De overheid mag wel wat eisen stellen”, vult Van Kempen aan. “De lat die ze nu legt, ligt nu als het ware op de grond.”
Reactie ministerie van infrastructuur en waterstaat
Een woordvoerder van het ministerie van infrastructuur en waterstaat wijst erop dat kiezen tussen immobilisaat en schoongemaakte opgewerkte bodemas niet eenvoudig is. “Door toepassing van bodemas in immobilisaat worden ook primaire grondstoffen uitgespaard en verontreinigingen in immobilisaat hoeven geen milieurisico te vormen omdat door de toepassing van bindmiddel alles opgesloten zit. Het is al mooi dat er wordt gerecycled en niet hoeft te worden verbrand of gestort.”
De vraag wat het beste past bij een circulaire economie is volgens het ministerie wel actueel. Binnenkort wordt door middel van een milieueffectrapportage (mer) nader onderzocht in hoeverre immobiliseren en reinigen passen binnen de doelen van de circulaire economie. De uitkomsten worden na de zomer verwacht. Het ministerie: “Dan wordt bezien of er gevolgen zijn voor het beleid en de regelgeving.”
Lees ook:
De circulaire economie is ver uit zicht, dwingender beleid is nodig
Meer afval, een toename van plastic verpakkingen en meubels worden eerder afgedankt. Het lukt Nederland nog niet om minder grondstoffen te gebruiken. Dwingender beleid is nodig, zegt het PBL.
Inspectie waarschuwt voor nieuwe milieurisico’s bij hergebruik bodemas na afvalverbranding
Afvalverwerkers omzeilen de strengere regels voor het gebruik van bodemas. Het leidt tot nieuwe milieurisico’s, waarschuwt de Inspectie.
