In Europa worden jaarlijks duizenden mogelijk illegale olielozingen op zee waargenomen door satellieten. Slechts in 1,5 procent van de gevallen controleren lidstaten op tijd of er oliewater is geloosd, blijkt uit onderzoek van Lighthouse Reports en Trouw.
Olielozingen op zee zijn nog altijd een probleem, blijkt uit onderzoek van Lighthouse Reports en Trouw. Veel grote schepen hebben afvalolie aan boord, die ze verplicht bij havens moeten lozen tegen betaling. Maar wereldwijd omzeilen sommige schippers de regels om geld te besparen. In gesprekken met Trouw en Lighthouse Reports vertellen zes klokkenluiders uit verschillende landen over de omstandigheden aan boord. Ze zien hoe oliewater geloosd wordt, met name op zeeën waar weinig controle is.
Ze beschrijven bijvoorbeeld een kleine, draagbare pomp om de systemen te omzeilen. “Het is heel gemakkelijk”, vertelde een anonieme klokkenluider, wiens naam bij de redactie bekend is. De pomp wordt gebruikt om olieachtig water over te brengen naar een andere tank, in de meeste gevallen de afvalwatertank. Vervolgens wordt het giftige mengsel stilletjes in de oceaan losgelaten, vaak ’s nachts, wanneer er een kleinere kans is om gepakt te worden. Ecotoxicologen waarschuwen voor de gevolgen voor het milieu.
Hoe Nederland het olielozingenprobleem op de Noordzee onder controle kreeg
Wereldwijd zijn illegale lozingen nog altijd een probleem, maar dat geldt slechts in beperkte mate voor Nederland. Hier is het ‘onder controle’, zeggen experts en controlerende instanties. Hoe kan dat?
Kustwacht wordt ingeseind bij mogelijke olielozing
Wereldwijd is sinds de jaren tachtig veel gedaan om olievervuiling op zee tegen te gaan. Maar die wedstrijd is nog niet gewonnen, ook niet op Europese wateren. Sinds 2007 helpt het Europees Agentschap voor Maritieme Veiligheid (Emsa) lidstaten om milieudelicten op zee vast te stellen, via het satellietsysteem CleanSeaNet. Dat werkt als volgt: zodra het Emsa een mogelijke olielozing waarneemt, seint het de kustwacht in van het desbetreffende land. De kustwacht kan met boten of vliegtuigen overgaan tot inspectie of vervolging.
Slechts bij 1,5 procent van de meldingen die de Emsa doet zijn lidstaten daadwerkelijk binnen drie uur ter plekke om te bevestigen of er sprake is van een oliewaterlozing. Dit is de kritische grens voor eventuele opsporing, omdat een oliewaterspoor na die tijd is verspreid en amper nog aan een schip te koppelen is.
Aantal feitelijke vaststellingen van olielozingen ‘te laag’
Wat de gevolgen zijn van die late opsporing is moeilijk vast te stellen. Volgens uitvoerend Emsa-directeur Maja Kostelac vinden er regelmatig oliewaterlozingen plaats in Europese wateren. Maar het aantal feitelijke vaststellingen van olielozingen en het aantal rederijen dat beboet of vervolgd wordt, blijft volgens haar laag. Ook een woordvoerder van het OM laat weten dat het “zeer lastig is om te achterhalen wie verantwoordelijk is voor het lozen van olie op zee”.
Bovendien kunnen de satellietbeelden die het Emsa gebruikt nooit met 100 procent zekerheid vaststellen of een schip moedwillig minerale olie heeft geloosd – de olie die verboden is om te lozen. Het spoor kan ook betrekking hebben op plantaardige olie, visolie, algen of zoet rivierwater dat bij een monding over het zoute zeewater kruipt.
Systeem is niet perfect
Milieuwaakhond SkyTruth gebruikt dezelfde satellieten als Emsa om wereldwijd meer aandacht te vestigen op het probleem van olielozingen. Hoewel Europa als één van de weinige regio’s ter wereld actief monitort, hapert de handhaving. Leendert Bal, hoofd veiligheid en surveillance bij Emsa, erkent dat het systeem niet perfect is. Nederland maakt jaarlijks zo’n 1300 vlieguren over de Noordzee, maar andere landen met meer water en minder budget, hebben zo’n toereikende controle niet. “Het ene land zit nu eenmaal beter in het jasje dan het andere”, zegt Bal.
Bovendien kent ook surveilleren met satellieten grenzen. De satellieten bestrijken niet de volledige Europese wateren. Bovendien maken ze een baan rond de aarde, waardoor ze slechts twee keer per dag een radarbeeld van een bepaald zeegebied maken. Omdat oliewatersporen na enkele uren verwateren, worden ze per definitie vaak gemist door de satellieten.
Onderzoek om toezicht te verbeteren
Om toch een idee te krijgen van de totale omvang van dit probleem in EU-wateren, heeft SkyTruth gegevens en aannames van Emsa gecombineerd met berekeningen van de beschikbaarheid van satellietbeelden. Op basis van die vrij conservatieve schatting verwachten ze dat jaarlijks zo’n drieduizend schepen illegale hoeveelheden minerale olie lozen in EU-wateren. Zo’n acht lozingen per dag, elk met een gemiddelde grootte van 750 voetbalvelden. De meeste ervan worden niet gezien door satellieten.
Op dit moment stelt de Europese Commissie vast dat het satellietsysteem van Emsa door Europese landen nog ‘niet optimaal wordt gebruikt en gecoördineerd’. Er loopt een onderzoek naar hoe het toezicht te verbeteren.
Waarom zou je olie willen lozen?
Waarom is het lucratief voor schepen om olie te lozen op zee? Misdaadeconoom Ben Vollaard van de Universiteit Tilburg denkt dat het motief altijd hetzelfde is. Hij deed tien jaar geleden onderzoek naar doelbewuste lozingen. “Het is puur economisch. Het is goedkoper om je afvalwater te lozen op zee dan om het af te geven bij een haven, wat wettelijke verplicht is maar wat geld kost.”
Elk groot schip spaart een flinke hoeveelheid afvalwater op, bijvoorbeeld uit de machinekamer. Naast olie kunnen in dit afvalwater ook andere schadelijke stoffen zitten, zoals koper, lood en chemicaliën. Schepen zijn verplicht om een oliewaterseperator aan boord te hebben, legt maritiem teamleider Danny Brinkman van de Inspectie Leefomgeving en Transport uit. Dat apparaat haalt de olie uit het water tot de maximaal toegestane hoeveelheid van 15 ppm (parts per million). Wanneer het apparaat goed werkt, mag het resterende water in zee geloosd worden. “Maar wanneer het apparaat niet goed werkt, kan het zo zijn dat er veel meer olie in het water zit.” De olie die overblijft mag onder bepaalde omstandigheden op het schip verbrand worden, maar lang niet alle schepen hebben zo’n verbrandingsinstallatie, en kiezen soms dus voor illegale lozing.
Lees ook:
Hoe Nederland het olielozingenprobleem op de Noordzee onder controle kreeg
Wereldwijd zijn illegale lozingen nog altijd een probleem, maar dat geldt slechts in beperkte mate voor Nederland. Hier is het ‘onder controle’, zeggen experts en controlerende instanties. Hoe kan dat?
VN eensgezind achter bindend verdrag om plasticvervuiling wereldwijd te stoppen
Er komt een bindend verdrag dat de plasticvervuiling wereldwijd moet stoppen. Dat is woensdag unaniem besloten op de milieuconferentie van de VN in Nairobi.
