Hoe realiseer je een immens geborduurd bos en plant je honderdduizend echte bomen? Kunstenaar Sara Vrugt draait haar hand er niet voor om.
‘Bomen tekenen met draadjes om bomen te laten groeien uit zaadjes, dat klinkt magisch!’ schreef een enthousiasteling op de Facebookpagina van het Honderdduizendbomen- project. En magisch is het zeker. Tussen de exotische planten in de Wintertuin van de Leidse Hortus Botanicus wordt collectief geborduurd aan een ogenschijnlijk megalomaan kunstwerk. Het ontwerp toont een bos in vier seizoenen. Het doek is ruim 30 meter lang, 4 meter hoog en de borduursteken vragen 50 kilometer garen.
Met dit borduurproject heeft Sara Vrugt (38) twee doelen in het vizier: mensen bewuster maken van de natuur én echte bomen planten. “Natuurlijk probeerde ik al mijn steentje bij te dragen aan een betere wereld door niet te vliegen en plantaardig te eten, maar dat blijft marginaal. Met mijn werk wil ik grote groepen mensen bereiken en bij elkaar brengen. En door mijn projecten hoop ik het natuurbewustzijn te helpen vergroten.”
Elk verhaal is anders
Dat bewustwordingsproces wordt bijvoorbeeld gestimuleerd door tijdens het borduren je persoonlijke verhaal over je belevenissen met de natuur te delen met een verhalenverzamelaar. Marielle Matthee (54) is regelmatig aanwezig om natuurervaringen te noteren. Wat vertellen mensen haar? “In het begin van het project dacht ik: o jee, ik krijg vast veel dezelfde verhalen, wat valt er nu te melden over de natuur? Maar na zo’n vijftig gesprekken blijkt elk verhaal anders.”
Toch komen sommige elementen steeds terug: de natuur brengt mensen tot verwondering en geeft verbondenheid, ze biedt bescherming en troost in moeilijke tijden en ze werkt heilzaam. Natuur brengt ook een diepe rust naar boven. Matthee: “Ik leerde uit de gesprekken dat de natuur als een gids kan zijn die de mens weer terugvoert naar zichzelf en het wezenlijke in het leven. Een vrouw vertelde dat ‘de natuur haar uit haar hoofd haalt’ en iemand die een tijd door ziekte thuis moest blijven omschreef de vogels in haar tuin als ‘zij zijn mijn vrijheid’. Staande tegenover een enorme baobab voelde een vrouw hoe nietig ze was en dat werkte louterend.”
Ook de coronatijd brengt mens en natuur samen. Zo vertelde iemand dat de seizoenen haar een cadans geven die haar helpen in deze tijd van chaos.
Maar Matthee noteerde ook zorgen om de boomkap en ervaringen van hoe krachtig en bedreigend de natuur kan zijn, zoals het unheimische gevoel dat een verblijf in een bos kan oproepen. Deze individuele natuurervaringen worden deels verwerkt in de onderrand van het kunstwerk.
Vrugt: “Verbinden speelt altijd een belangrijke rol in mijn projecten. Al bordurend raak je vanzelf in gesprek en dat hoeft niet over de natuur te gaan, hoor.”
Dit bomenborduurproject startte in januari in de Centrale bibliotheek in Den Haag en werd in de lente vervolgd in Amsterdam. In beide steden kwamen jonge vluchtelingen de Nederlandse taal oefenen. En Vrugt weet inmiddels waaróm mensen deelnemen. “De een hecht vooral aan het sociale aspect, de ander is het om het einddoel te doen en een derde raakt geïnspireerd om ook zelf (weer) aan de slag te gaan en groot te durven denken. Sommigen willen hun hoofd leegmaken of gewoon iets moois maken.”
Op de vorige locaties was het meeborduren meteen een groot succes; soms werkten er wel 22 mensen tegelijk aan het doek. Vanwege de Covid-19 maatregelen moest de Amsterdamse plek voortijdig worden ontmanteld. In Leiden, waar in de zomer geborduurd wordt, mogen er nu per tijdsblok zeven mensen gelijktijdig borduren. Iedereen kan meedoen, ervaring is niet nodig.
Persoonlijke reflecties
Oud-wiskundeleraar Chris van Heerden (72) had nog nooit geborduurd. In de Haagse bibliotheek schoof hij een half uurtje aan om het eens te proberen. Sindsdien is hij ‘verslaafd’. Ook tijdens de lockdown borduurde hij voort. “Sara had pakketjes gemaakt met tien blaadjes. Ik zat thuis, alles was dicht en ik vond het fijn om mijn hobby aquarelleren af te wisselen met blaadjes borduren. Ik heb er 92 gemaakt en die worden later op het doek gezet. Nu reis ik graag naar Leiden om verder aan de grote lap mee te werken.”
Het voltooide textiele bos zal onder meer in museum Panorama Mesdag in Den Haag worden opgesteld. Omgeven door de geborduurde bomen wanen bezoekers zich dan in een 4 meter hoog labyrint. Vrugt hoopt dat deze ervaring persoonlijke reflecties op de natuur opleveren.
Uiteindelijk wordt het kunstwerk letterlijk aan de natuur overgedragen. Medewerkers van de Leidse Hortus kiezen geschikte zaden om in de zoom te verwerken. Vervolgens wordt het borduurwerk in een nog te bepalen museumtuin ‘geplant’. Het doek zal vergaan, maar de zaden zullen ontspruiten waardoor een permanent labyrintwoud ontstaat. Vrugt: “Dat worden geen honderdduizend bomen, maar die komen er elders wel! Mijn zoontje Abel (bijna 7) gebruikt ‘honderdduizend’ als hij een hoeveelheid wil aanduiden die zijn voorstellingsvermogen te boven gaat. Ik probeer geld in te zamelen om een heus bos te realiseren.”
Het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid sponsort 1000 bomen voor een stedelijke locatie in Nederland. Vrugt werkt ook samen met Treesisters. Die organisatie ziet toe op het planten van de overige 99.000 ergens op de wereld. De bomendoneerteller staat nu op zo’n 16.000. Vrugt hoopt nog één keer in een vliegtuig te stappen. “Als ik oud en grijs ben, wil ik met mijn kinderen over het geplante bos vliegen.”
Meedoen en doneren
Meeborduren kan t/m 30 augustus in de Hortus Botanicus in Leiden. Voor het herfstseizoen verplaatst het atelier zich naar Enschede.
Met een bijdrage van € 7,50 doneer je tien bomen om een deel van het bos te realiseren.
Sara Vrugt heeft boomsokken van gerecyclede petflessen en katoen ontworpen. Die worden geproduceerd bij een Haagse sokkenfabriek. Ook de opbrengst hiervan (€ 14,95) gaat direct naar de bomenplantpot .
www.honderdduizendbomen.nl
Lees ook:
‘Kappen is pure verspilling, veel bomen zijn prima te verplaatsen’
Van auto’s tot wasmachines, gebruikte spullen verhandelen via internet is doodnormaal. Sinds kort krijgen ook volwassen bomen online een tweede leven. Al kost het verplaatsen een lieve duit.
Schoffelen, omspitten, verkavelen: bomen krijgen in Nederland geen kans om oud te worden
Echt monumentale bomen zijn er in Nederland nauwelijks. Op tal van plaatsen komen burgers in het geweer tegen houtkap. ‘Het rooien van stukken zo groot als voetbalvelden is niet meer van deze tijd.’
