Regio’s beloven wind- en zonneparken voor het klimaat, nu moet alleen de burger nog enthousiast worden

De lokale bereidheid om het landelijk Klimaatakkoord uit te voeren is groot. Zo groot zelfs, dat regiobestuurders samen meer windmolens en zonnepanelen willen plaatsen dan vereist. In plaats van de beoogde 35 terawattuur groene stroom in 2030, beloven gemeenten, provincies en waterschappen samen 50 terawattuur. Dat is een opsteker voor het Klimaatakkoord, oordeelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). De omschakeling naar een emissiearm Nederland in 2050 verkeert in een prille fase. Het enthousiasme in de regio’s biedt perspectief.

Tegelijk is het PBL kritisch. De donderdag ingeleverde plannen zitten vol losse eindjes. Op welke locatie de windmolens en zonnepanelen moeten verschijnen is vaak onduidelijk. Ook de financiering van plannen blijft vaag. Bovendien zijn burgers en gemeenteraden niet of nauwelijks op de hoogte van de opgestelde energiestrategieën in de dertig afgebakende regio’s. Daar moet als de wiedeweerga verandering in komen, merkt het PBL op.

Wanneer bewoners en bedrijven te vaak op de hoogte worden gebracht van klimaatplannen is het risico groot dat zij zich overvallen voelen en dwars gaan liggen, zo redeneert het planbureau. Daar zijn al zat voorbeelden van. Burgers die vooraf niet mogen meepraten komen in verzet tegen windmolens of gasloos wonen. Minister Eric Wiebes (VVD, economische zaken en klimaat) spreekt daarom van een ‘terechte waarschuwing’ van het PBL.

Een piepend en krakend stroomnet

Voor draagvlak bij klimaatmaatregelen zouden burgers intensief betrokken moeten worden, meent het PBL. Mensen moeten niet alleen een informatiefolder krijgen, maar zelf mee kunnen doen. Bewoners kunnen inspraak krijgen, of een aandeeltje kopen in een windpark dat om de hoek verschijnt. Het Klimaatakkoord streeft ernaar dat schone energieprojecten 50 procent in bezit komen van burgers in de omgeving. De dertig regio’s delen die ambitie, maar zetten daarover nu niets concreets op papier. Goede voorbeelden van de manier waarop een omgeving kan meedelen in de winst bestaan al wel. Dat kan financieel, door een vergoeding of gratis stroom. Burgers kunnen ook samen, als coöperatie, mede-eigenaar worden.

Het PBL toetste de plannen die elk van de dertig ‘energieregio’s’. Het ene voorstel had de omvang van een schoolopstel (25 kantjes), het ander van een boekwerk (300 pagina’s). Over het totaalresultaat is het planbureau tevreden. Nu de beloofde hoeveelheid groene elektriciteit ‘ruimschoots’ meer is dan vereist, valt er iets te kiezen. Hierdoor staat het Klimaatakkoord niet gelijk te wankelen, als er wat projecten afvallen. Toch plaatst het PBL ook een waarschuwing bij alle schone stroom die de regio’s in het vooruitzicht stellen: de stroomkabels moeten sterk genoeg zijn. Nu al piept en kraakt het stroomnet, zeker in het noorden, vanwege pieken in zonne- en windenergieproductie.

Zeker als huizen massaal overstappen van aardgas op elektrische warmtepompen, neemt het risico op overbelasting toe als er een groot zonnepark bijkomt. Windmolens kunnen soms soelaas bieden, aldus het PBL, omdat die het stroomnet stabieler belasten. Maar veel regio’s zetten liever in op zonnepanelen op daken. Die zijn relatief duur, maar minder omstreden dan windturbines. De regio’s, die voor de zomer van 2021 een finale versie van hun plan bij het Rijk moeten inleveren, staan volgens het PBL nog voor ‘fundamentele keuzes’.

Lees ook:
Wordt er goed geluisterd naar omwonenden van windmolens? Nee, en dat is zonde

Zet bewoners die ageren tegen windmolens of gasloze huizen niet weg als ‘anti-klimaat’, waarschuwt onderzoeker Sanne Akerboom. Het is logisch dat mensen eerst schrikken en steigeren. ‘Als de duurzame voorhoede dat niet inziet, haakt de rest af.’