Rapport: Miljoenen aan belastinggeld uit olie-inkomsten verdwijnt uit Mozambique

Mozambique, één van de armste landen ter wereld net boven Zuid-Afrika, is de afgelopen jaren populair bij investeerders uit de olie- en gasindustrie. Er zijn sinds 2010 meerdere gasvelden ontdekt. Consortia onder leiding van het Franse Total en het Italiaanse Eni trekken nu tientallen miljarden uit om dat gebied te kunnen exploiteren.

Die investeringen zijn welkom, ze lijken immers voor veel nieuwe belastingopbrengsten te zorgen. Ware het niet dat een groot deel van het geld net zo snel weer verdwijnt als dat het kwam, blijkt uit onderzoek van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (Somo) uit Amsterdam.

Brievenbusfirma

Dat komt doordat de grote oliegiganten via een omweg investeren in Mozambique, en niet direct vanuit hun hoofdkantoren in bijvoorbeeld Frankrijk en Italië. Zij hebben landen als Mauritius en de Verenigde Arabische Emiraten uitgekozen als tussenstop voor de investeringen, waar zij om die reden een brievenbusfirma hebben opgericht.

Die omleiding is er niet zomaar. Deze twee landen hebben belastingverdragen afgesloten met Mozambique. Daarin staat opgenomen dat de winst die de oliebedrijven boeken tegen verlaagde belastingtarieven van Mozambique naar Mauritius en de Emiraten overgemaakt mag worden.

Normaal gesproken geldt er in Mozambique een zogeheten bronbelasting van 20 procent op uitgaande dividend-, rente- en royaltystromen naar het buitenland. Dat is dus het tarief dat Mozambique bijvoorbeeld mag inhouden als een buitenlands mijnbouwbedrijf zijn winsten naar het hoofdkantoor wil halen. Maar gaan de winst of andere geldstromen eerst naar Mauritius of de Emiraten, dan is die bronbelasting er minder of zelfs helemaal niet, zo is afgesproken in de belastingverdragen.

315 miljoen euro misgelopen

Wie een brievenbusfirma opzet in de Emiraten, en vanuit dáár investeert in de gasbel, kan zo 20 procent aan belasting besparen. Voor Mauritius geldt een vergelijkbaar verhaal.

Somo-onderzoeker Jasper van Teeffelen heeft met zijn collega’s berekend dat Mozambique in 2021 naar schatting 315 miljoen euro is misgelopen door de verdragen met Mauritius en de Emiraten. Dat is ruim 7 procent van de totale belastinginkomsten in dat land, iets wat volgens Van Teeffelen ook naar scholen of gezondheidszorg had kunnen gaan.

Het is volgens hem vrij moeilijk voor Mozambique om onder de belastingverdragen uit te komen. “Die zijn al twintig jaar geleden uitonderhandeld, toen het land de gasvelden nog niet had ontdekt.” Gedeeltes uit het verdrag veranderen kan alleen als beide landen daarmee instemmen, en voor zover bekend is daar bij Mauritius en de Verenigde Arabische Emiraten geen sprake van.

Een andere optie is dat Mozambique het hele verdrag eenzijdig opzegt. Andere Afrikaanse landen als Senegal en Zambia hebben dat inmiddels gedaan met hun verdrag met Mauritius, uit onvrede met de voorwaarden uit die verdragen.

Pleidooi voor opzeggen van de verdragen

Van Teeffelen weet niet zeker waarom Mozambique daar vooralsnog niet voor kiest, maar hij heeft de indruk dat de overheid daar toch nog hoopt dat de verdragen tot meer investeringen leiden. “Wij praten veel met maatschappelijke organisaties en onafhankelijke experts daar, zij pleiten erg voor opzeggen van de verdragen. Maar zij zeggen ons ook dat de overheid er toch nog niet helemaal klaar voor lijkt.”

Intussen onderhandelt ook Nederland al enkele jaren over een belastingverdrag met Mozambique. Dat is er nog niet, al wordt er wel snel een uitkomst verwacht. De vraag is wat voor bronbelastingen Nederland zal afspreken met het land. Eerder heeft Nederland veel kritiek gekregen om haar verdragenbeleid, waar andere landen de dupe van zouden zijn.

Daarom belooft het ministerie van financiën sinds enkele jaren meer coulance in de onderhandelingen met ontwikkelingslanden, ten opzichte van rijkere economieën. Mozambique is een van de eerste gevallen waaruit zal blijken hóe coulant Nederland zich dan precies opstelt bij het bepalen van lagere bronbelastingen, zegt Van Teeffelen.

Lees ook:

Nederland heeft niets te zoeken in gasproject Mozambique, zeggen organisaties voor mensenrechten

Waarom stapt de Nederlandse overheid niet uit een gasproject in Mozambique dat verbonden is met mensenrechtenschendingen en klimaatverandering?