Provincies lijken alsnog veel vrijheid te krijgen om zelf hun eigen stikstofbeleid vorm te geven. Of dat in zijn totaliteit de natuur genoeg vooruit helpt, zal in het komende jaar moeten blijken.
Het was een van de meest besproken kaartjes van de afgelopen drie weken: de kleurrijke stikstofindeling van Nederland die stikstofminister Christianne van der Wal op 10 juni openbaarde. In beschermde natuurgebieden zou de stikstofuitstoot met 95 procent omlaag moeten, in de zones daaromheen met 70 procent. In andere gebieden was de opgave minder groot: 58, 47 of zelfs maar 12 procent. Mede afhankelijk van de hoeveelheid waardevolle natuur die er in de buurt te vinden was.
Provincies liepen er onmiddellijk tegen te hoop. Alle boeren zouden op die manier weg moeten van Vlieland en Terschelling, schamperden ze in Friesland. Zo wordt het een kaalslag rondom de Veluwe, klonk het vanuit het Gelderse provinciehuis. De gedetailleerde kaart met percentages strookte vaak niet met de stikstofaanpak die provincies zelf al aan het uitwerken waren.
De veelbesproken kaart verdween dinsdag definitief in de prullenbak. De Tweede Kamer nam een motie van coalitiepartijen CDA, VVD en ChristenUnie aan die de bal veel nadrukkelijker bij de provincies legt. Van de percentages van Van der Wal hoeven zij zich niets meer aan te trekken, zolang ze maar genoeg doen om de gemeenschappelijke doelstelling te halen: 50 procent minder stikstof in 2030. Provincies krijgen nu een jaar de tijd om die plannen vorm te geven.
Niet alleen stikstof
Veel provincies zijn al een tijdje bezig met de ‘gebiedsprocessen’ die de minister voor ogen heeft. Die plannen gaan over meer dan alleen stikstof. Om de natuur te versterken, is namelijk veel meer actie geboden. Bijvoorbeeld het verhogen van het waterpeil, het aan elkaar knopen van versnipperde natuurgebieden én een beter beheer. Daarbij is het onvermijdelijk dat sommige boerenbedrijven – veehouders, maar ook akkerbouwers – op een plek zitten waar geen toekomst meer voor ze is.
Daar staat tegenover dat er ook plekken in Nederland zijn waar landbouw meer de ruimte krijgt. Dat blijkt onder meer uit de inmiddels afgeschoten kaart. Daarop stonden ook grote gebieden in onder meer Flevoland en Noord-Nederland waar het stikstofdoel beperkt bleef tot een reductie van 12 procent. Provincies zullen ook zonder dat Haagse keurslijf op zoek gaan naar plekken waar boeren meer mogelijkheden hebben.
Twee knelpunten
Daarbij doemen wel twee knelpunten op. Het eerste: zal de optelsom van al die eigen provincieplannen genoeg zijn? 50 procent stikstofreductie in 2030 is een forse opgave, en gebiedsprocessen zijn geen wondermiddel. Het duurt vaak lang om alle partijen op één lijn te krijgen, zo leert de ervaring in Noord-Brabant, een provincie die al jaren met dit soort plannen werkt. Het uitkopen van boeren die écht niet willen meewerken, is wat het kabinet betreft inmiddels een optie. Maar juist onteigening kan jaren duren, en stikstofreductie dus lange tijd in de weg staan.
Het tweede en misschien nog wel grotere pijnpunt: het ontbreekt nog altijd aan duidelijkheid over hoe het kabinet de toekomst van de landbouw ziet. Landbouwminister Henk Staghouwer kwam weliswaar met een ‘perspectiefbrief’ waarin de keuzes voor boeren helder zouden moeten worden. Maar daarin kwam hij nauwelijks verder dan een uitgebreide opsomming van mogelijkheden die er al jaren zijn en die elke boer kent.
Zo schetst hij bijvoorbeeld dat er via ‘technologische innovatie’ intensieve veehouderij mogelijk blijft. Maar ook dat boeren via ‘landschappelijke innovatie’ met minder dieren geld kunnen verdienen. Bijvoorbeeld door tegen een vergoeding natuur te beheren. Staghouwer liet daarbij cruciale vragen onbeantwoord. Zo bleef in de brief onduidelijk waar er plek is voor intensieve veehouderij, en op welke schaal. En ook hoe boeren concreet hun boterham zouden kunnen verdienen met zoiets als landschapsbeheer. Zo is het voor boeren lastig een afgewogen keuze voor de toekomst te maken.
Het ontbreken van een helder toekomstplaatje maakt ook de opdracht voor provincies er niet makkelijker op. Zonder perspectief wordt het alleen maar lastiger om boeren tot verandering te verleiden. En als de hakken in het zand gaan, verwordt een gebiedsproces al snel tot een lang en moeizaam traject waar natuur én boer allebei niet beter van worden.
Lees ook:
Met ‘nul vertrouwen’ staan boeren op de stoep bij de Tweede Kamer
Met een protest op de stoep van de Tweede Kamer hopen boeren de stikstofplannen nog te keren. ‘Niemand geeft ons perspectief.’
