‘Producenten van blikjes en dranken houden niet van statiegeld en supermarkten vinden het gedoe’

Tomra. Waar kennen we die naam van? O ja, die naam staat op de legeflessenautomaten in de supermarkten. Tomra is het bedrijf dat die machines ontwerpt, laat maken (meestal in Polen), verkoopt en onderhoudt.

Tomra is, kun je zeggen, een inzamelmultinational; een Noors bedrijf met wortels in 1972 toen een Noorse retailer twee landgenoten vroeg een probleem op te lossen: hij kreeg veel lege flessen binnen en de afhandeling daarvan kostte hem een hoop tijd. Ze kwamen met een statiegeldmachine.

35 miljard flessen

Inmiddels staan er wereldwijd zo’n 82.000 van die machines: voor glas, voor blik, soms voor plastic. Ze verwerken, naar Tomra’s opgave, jaarlijks zo’n 35 miljard flessen en blikjes. Duitsland telt 40.000 machines, de rest staat in circa veertig andere landen.

Zonder statiegeldsysteem komt er van inzameling van flessen, blikjes en andere verpakkingen weinig terecht, zegt Stefan Ranstrand, sinds 2009 bestuursvoorzitter van Tomra. “Consumenten brengen hun afval niet vrijwillig weg.”

Is een statiegeldsysteem eenmaal ingevoerd, dan gaat het snel. In Noorwegen en Duitsland komt 97 tot 99 procent van de flessen en blikjes waar statiegeld op zit retour. Nederland, waar Tomra vanaf 1983 actief is, komt daar, qua flessen dan, aardig in de buurt.

Alleen in de Amerikaanse deelstaat Massachusetts ligt het inzamelpercentage een stuk lager, vertelt Ranstrand: een bedrag van 5 cent statiegeld is net te weinig om consumenten over de streep te trekken; 10 cent werkt veel beter.

Statiegeld mag nuttig zijn, lastig is het ook. Producenten van blikjes en dranken houden er niet van, weet Ranstrand, en supermarkten vinden het gedoe. In Nederland speelt mee dat supermarkten geen vergoeding krijgen voor hun medewerking. Elders is dat wel zo.

Sinds 2006, toen Duitsland statiegeld verplichtte, voerden alleen Litouwen (inzamelpercentage inmiddels boven de 90 procent) en de Australische deelstaten Queensland en New South Wales het in. Als de machines eenmaal zijn geleverd, verdient Tomra voornamelijk nog aan het onderhoud en de vervanging van de machines (en in Australië ook aan de hoeveelheid ingeleverde flessen en blikjes).

Drukke tijden

Maar er komen waarschijnlijk drukke tijden aan. China weert sinds begin vorig jaar plastic afval uit het buitenland. Engeland, Schotland en Portugal overwegen statiegeld in te voeren. De Europese Commissie beslist waarschijnlijk deze zomer over het voorstel om lidstaten vanaf 2029 te verplichten 90 procent van hun eenmalige plastic drankverpakkingen in te zamelen (in 2025 moet dat 70 procent zijn).

Zulke percentages zijn hoogstwaarschijnlijk alleen te halen als er statiegeld op die verpakkingen komt. Ook heeft de Commissie voorstellen gedaan de totale hoeveelheid plastic afval te beperken en hergebruik te stimuleren. “Geweldig voor Tomra”, beoordeelt Ranstrand de plannen van de Commissie.

Tomra wil in de toekomst bedrijven meer inzameloplossingen bieden. Zoals met bedrijven als Unilever onderzoeken hoe plastic flacons voor zeep, shampoo en gel kunnen worden ingezameld en verwerkt. De statiegeldmachines van Tomra kunnen die flacons ‘herkennen’.

Ranstrand: “Ongeveer 2 procent van al het gebruikte plastic wordt nu omgezet in nieuwe producten. We gaan toe naar een kringloopeconomie, waarin steeds meer producten en materialen worden hergebruikt. In dat proces willen we een belangrijke rol spelen.”

80 miljoen euro winst

Tomra kende vorig jaar een omzet van circa 850 miljoen euro, ongeveer gelijkelijk verdeeld over de inzamel- en de sorteerpoot. De omzet kwam vooral uit Noordwest-Europa en Noord-Amerika. Er werken ruim 3500 mensen bij Tomra. Dat aantal zal de komende vijf jaar met 1000 tot 2000 stijgen, is de verwachting. De winst kwam vorig jaar uit op ruim 80 miljoen euro, zo’n 20 procent meer dan in 2017.

Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) is een van de aandeelhouders. Spijt van zijn aandelenaankoop, in 2015, zal het fonds niet hebben. De stukken zijn sindsdien met 160 procent in waarde gestegen. Dat beleggers veel vertrouwen hebben in het bedrijf blijkt ook uit de verhouding tussen de koers van het aandeel en de winst per aandeel (koerswinstverhouding). Die ligt rond de 40. Bij de meeste bedrijven ligt die tussen de 10 en 20.

Sorteermachines voor groenten en fruit, maar ook om diamanten in rotsblokken bloot te leggen

Naast machines voor het inzamelen van flessen, blikjes en plastic verkoopt Tomra ook sorteermachines. Die sorteren fruit, groenten en ander voedsel, maar er zijn ook machines die kunnen ‘zien’ of er in rotsblokken diamanten zitten. Tomra-topman Stefan Ranstrand: “Die machines hebben al grote diamanten gevonden in stokken rots. Ook in stukken die al door mensenhanden waren gegaan.”

De sorteerpoot van Tomra is de laatste jaren sterk gegroeid. Het gaat om machines die vruchten scheiden van stenen en aard­resten; om machines die selecteren op omvang van producten en een beetje op kwaliteit. Tot de afnemers van de machines horen bedrijven als Bonduelle (blikgroeten), Nutella-producent Ferrero Rocher (dat volgens Ranstrand jaarlijks 45 miljard noten verwerkt) en Nestlé.

In de toekomst, zegt Ranstrand, kunnen de sensoren in de sorteermachines ook de rijpheid van vruchten bepalen. Dan wordt het mogelijk om rijp en groen van elkaar te scheiden; om vruchten van dezelfde rijpheid aan te bieden aan supermarkten en internetwarenhuizen. Wie bij zo’n warenhuis fruit koopt, kan immers niet zelf knijpend de rijpheid vaststellen.

Lees ook:

Milieuclubs teleurgesteld over ‘uitstellen van statiegeld’ op flesjes en blikjes

Bij milieuorganisaties overheerst teleurstelling over het plan van staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66, milieu) voor statiegeld op flesjes. Het ministerie werkt aan een regeling voor 10 tot 15 cent retourpremie op plastic flesjes. Maar: áls het de industrie in het najaar van 2020 is gelukt 90 procent van de flesjes te recyclen en bijna net zo veel flesjes uit het zwerfafval te halen, dan gaat de statiegelduitbreiding niet door.