Ploegen of niet ploegen - dat is de vraag, in Murcia

Tussen de amandelbomen van Miguel Ángel Gómez Tenorio (32) groeit wikke en wintergerst tot op kniehoogte. ‘Wat een vruchtbaar land’, zou een landbouwleek denken. ‘Wat een vieze boer’, roddelen plaatselijke boeren in de kroeg. Tenorio zelf beschouwt het vooral als een wetenschappelijk experiment. Hij probeert nieuwe landbouwtechnieken uit op zijn akkers. Hier in het hooggelegen achterland van Murcia groeit tussen de kilometers-lange rijen amandelbomen meestal zo weinig mogelijk. Boeren ploegen hun land tussen de bomen meerdere keren per jaar om, zodat er niets onbedoelds omhoog schiet. Dat ziet er netjes uit en zo komen al het water en alle voedingsstoffen ten goede aan de amandelbomen.

Bewoond door micro-organismen

Tenorio onderzoekt nu met meetapparatuur of hij die conventionele landbouw wel zo ‘netjes’ vindt. Al dat ploegen doet de bodem vooral kwaad, vermoedt hij. Op de droge hoogvlakte regent en waait de omgeploegde bovenste laag van de grond al snel de hellingen af. Kleine plantjes tussen de amandelbomen zouden dat met hun wortels kunnen voorkomen. Een licht begroeide ondergrond blijkt in Tenorio’s metingen bovendien koeler, vochtiger en drukker bewoond door micro-organismen.

Tenorio maakte na zijn studie agro-engineering zijn familieboerderij jaren geleden al biologisch. De technieken waarmee hij nu experimenteert, leerde hij later kennen via de Nederlandse organisatie Commonland. De stichting stimuleert zogenoemde ecorestauratie om grond te herstellen, in landen als Australië, Zuid-Afrika en Nederland.

In Zuid-Spanje zou dat moeten met ‘regeneratieve’ landbouw. Naast geulen, heggen en dammen om grond en water vast te houden, betekent ecorestauratie vooral: minder monocultuur. Alle kaarten inzetten op één enkel gewas – in dit geval vaak amandelbomen – maakt een regio volgens Commonland kwetsbaar voor plagen, bodemerosie en fluctuerende prijzen.

Heuse oase

Maar die omschakeling gaat niet zomaar. “In China is dat misschien makkelijk”, zegt Willem Ferwerda, directeur van Commonland en in 2016 nummer 1 in de Duurzame 100 van Trouw. Hij doelt op het verwoestijnde lössplateau in Noord-Centraal China dat rond de eeuwwisseling werd omgetoverd in een heuse oase en nu dient als inspiratiebron voor eco-restauratieprojecten elders in de wereld. Ferwerda: “In China heb je dan te maken met één landeigenaar. Dat is in Europa heel anders. Om een beetje schaal te maken moeten in Spanje honderden mensen meewerken.”

In 2015 richtte Commonland op de Spaanse hoogvlakte de vereniging Alvelal op, met inmiddels 240 leden. Dat zijn niet alleen boeren, maar ook landeigenaren, investeerders, ondernemers en lokale overheden. Commonland betrok hen bij de vereniging met modellen zoals ‘Theory-U’ en ‘4-returns’. Online wordt dat uitgelegd met plaatjes van een u-vormige pijl te midden van abstracte termen – letting go, open mind, who is my self? – en in interviews erover regent het woorden als hoop, dromen, inspiratie en co-creatie. Heeft Commonland hiér traditionele boeren mee over de streep getrokken?

“Ja”, zegt Ferwerda. “Maar niet door ze een foldertje te geven.” Commonland organiseerde dagenlange sessies met boeren en landeigenaren en vroeg naar hun frustraties. Ferwerda: “Dan komen er veel verhalen uit. Dat de jeugd niet meer terugkomt, dat ze worden vergeten en dat ze niet meer kunnen leven van het land.” Daarna zoomt Commonland uit, zowel geografisch als in tijd. Op landkaarten krijgt de groep te zien hoe de regio de afgelopen decennia is veranderd en komen er weer vragen: ‘wat willen de boeren met dit gebied? Hoe zou het eruit moeten zien over twintig jaar?’ Dan blijkt iedereen vrijwel hetzelfde te willen. Ferwerda: “Mensen zijn gebonden aan een plek en willen allemaal dat het daar mooi blijft. Die trots is een belangrijk vehikel om mee verder te gaan.”

Economie verstevigen

Volgens Commonland kan de snelle ontvolking van het platteland deels worden gestopt met meer variatie in de gewassen. Een meer gebalanceerd ecosysteem kan bodemerosie, plagen en fluctuerende amandelprijzen beter opvangen. Zo wordt de opbrengst van het land robuuster en ontstaat er meer werkgelegenheid voor nu wegtrekkende jongeren.

Alvelal probeert hen ook in de regio te houden door in te zetten op toerisme. Meer bezoekers betekent meer banen, meer lokale trots en een grotere afzetmarkt voor regionale producten.

Boeren en lokale ondernemers haken aan om naast hun financiële kapitaal ook de natuur, de sociale structuren en de economie te verstevigen – dat zijn de zogeheten ‘4 returns’ van Commonland. Voor lokale overheden en investeerders gebruikt de organisatie diezelfde insteek, met misschien iets vaker de term ‘risico’ erbij. Ferwerda: “Het grootste risico dat geld van investeerders niet meer terugkomt, is gedoe met mensen. Dat voorkomen wij.”

Alvelal organiseert de groepsessies elke paar maanden om iedereen aan boord te houden. “Als er onderling dingen opspelen, zoals twijfels over een eerlijke verdeling onder leden, zoomen we uit en weet iedereen elkaar weer te vinden”, zegt Ferwerda. “Dat is fascinerend. Inmiddels kennen we het trucje goed.”

Aandeelhouders

Overheden en investeerders zijn nodig, omdat overstappen op nieuwe technieken geld kost. In de Spaanse regio besteedt Commonland zo’n half miljoen euro per jaar, bijvoorbeeld aan fondsen voor nieuwe projecten van boeren. Dat regeneratieve landbouw uiteindelijk ook iets oplevert, moet La Almendrehesa bewijzen, een bedrijf met 21 Alvelal-boeren als aandeelhouder. Zij verkopen regeneratief verbouwd amandelmeel, amandelolie en zakjes geroosterde amandelen gemixt met kruiden uit dezelfde regio. De producten gaan voor hogere dan biologische prijzen over de toonbank op lokale markten, op de hippe Borough-markt in Londen en binnenkort in Duitse supermarkten.

Tenorio’s vader is nog niet overtuigd. Meer onderbegroeiing tussen de amandelbomen betekent volgens hem nog altijd meer concurrentie om water en voedingsstoffen. Die angst is niet helemaal onterecht, merkt zijn zoon. Hij loopt naar een akker waar hij vier jaar geleden honderden amandelbomen plantte. Sommige rijen heeft hij nooit omgeploegd. De amandelbomen zijn er zichtbaar kleiner dan in de wel geploegde rijen ernaast.

“In de winter zijn plantjes handig tegen bodemerosie, maar in de zomer moet je misschien toch ploegen”, denkt Tenorio nu. Op de opmerking dat de magere onderbegroeiing er weinig gevaarlijk uitziet, klaart zijn gezicht op. “Daarom is het zo belangrijk om de effecten van verschillende landbouwtechnieken te meten”, zegt hij. “Zonder inmenging van je eigen gevoel of ideeën.” Over de wikke en wintergerst op het andere veld maakt hij zich geen zorgen. Die mixt hij volgens plan binnenkort de grond in als compost voor de amandelbomen. Hij is benieuwd wat dat experiment oplevert.

Lees ook:

Winnaar Willem Ferwerda: hersteller van de natuur

Om de ecocrisis te lijf te gaan moet de aanpak groter, breder en praktischer, vindt Willem Ferwerda. Hoe, dat laat zich zeer beslist niet samenvatten in deze vier regels. ‘Alles hangt met alles samen: droge bodems, overbegrazing, algengroei, dominantie van de zeeëgel, noem het maar op.’

De aardbei trekt de unieke Spaanse natuur droog

De natuur van Zuid-Spanje verschrompelt. Illegale waterputten trekken de regio droog, want de teelt van zacht fruit gaat voor. Supermarkten moeten daarom in actie komen tegen ‘fout water’, vindt het Wereld Natuur Fonds.