Pensioenfondsen nog lang niet zo duurzaam als gehoopt na een convenant van vier jaar

Olierampen, landonteigening, milieuverontreiniging: het in 2018 opgestelde pensioenconvenant begint met een uitgebreide opsomming van redenen waarvoor het initiatief op aarde is. Inmiddels is het convenant afgelopen en is van verbetering van die problemen nog nauwelijks sprake, constateert een onafhankelijke commissie.

De zeventig pensioenfondsen die het convenant ondertekenden zijn goed voor 1600 miljard euro aan beleggingen. Dat komt neer op bijna het gehele Nederlandse pensioenvermogen. Die grote hoeveelheid geld wordt belegd in allerlei verschillende bedrijven over de hele wereld; van een vleesproducent in Brazilië tot een palmolieplantage in Indonesië.

Aan de misstanden bij deze bedrijven wilden de pensioenfondsen wel iets doen. Hun investeringen kunnen de problemen immers veroorzaken of verergeren. In het convenant spraken de pensioenfondsen een soort zorgplicht af. Ze zouden controleren of de bedrijven waarin zij investeren schade veroorzaken aan mens of milieu.

Wordt er schade aangetroffen, dan treedt het pensioenfonds in gesprek met het betreffende bedrijf over passende maatregelen. Het pensioenfonds kan er ook voor kiezen om een investering in te trekken. Maar de meeste pensioenfondsen maakten op dit gebied minder grote stappen dan verwacht.

Vooruitgang met ‘babystapjes’

Een onafhankelijke commissie stelde bij de meest recente evaluatie vast dat slechts een minderheid (20 procent) van de fondsen hun beleid helemaal op orde heeft. En dat terwijl dat doel al na twee jaar gehaald moest zijn. Ook vindt de commissie het ‘opmerkelijk’ dat 14 procent van de pensioenfondsen de richtlijnen van het convenant nog steeds niet eens officieel erkent.

“Het is teleurstellend”, concludeert Dirk Jan Jalvingh van OxfamNovib. Namens zijn maatschappelijke organisatie was hij twee jaar betrokken bij het convenant. “Er zijn zeker dingen bereikt, maar over het algemeen was de vooruitgang te langzaam.”

“Babystapjes”, noemt Richard Devue de ontwikkelingen. Zijn vakbond, FNV, nam ook deel aan het convenant. “Wat goed ging is dat we met verschillende partijen en verschillende visies, toch de samenwerking sterker en breder konden maken.” Concrete uitkomsten zijn voor Devue lastig te benoemen omdat er voor deelnemers een geheimhoudingsplicht geldt , stelt hij.

Echte invloed nog ver weg

Over de daadwerkelijke invloed van het convenant mocht de onafhankelijke monitoringcommissie wat meer zeggen. In het rapport schrijft zij: ‘on the ground impact, zoals door de partijen zelf geïdentificeerd, is niet of nauwelijks te constateren’. Oftewel, een arbeider op een palmolieplantage in Indonesië is met het convenant weinig opgeschoten.

De monitoringcommissie voegt toe dat er in de toekomst misschien wel concrete uitkomsten te zien zijn. “Je moet niet uit het oog verliezen dat we in een transitieperiode zitten”, benadrukt Ger Jaarsma, voorzitter van de Pensioenfederatie. “Je kunt niet in een dag van de kelder naar de zolder.” Jaarsma is ‘erg tevreden’ over de samenwerking met de andere partners. “Het heeft veel opgeleverd. Kennis van onderwerpen, beter onderling begrip, nieuw beleid.”

Dat nieuw beleid zich maar moeizaam vertaalt naar concrete verandering is herkenbaar voor Jacqueline Duiker. Haar organisatie, de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), deed recentelijk onderzoek naar de grootste Nederlandse pensioenfondsen. “Van oudsher kijken de fondsen naar financiële risico's en rendement, en überhaupt niet naar de tastbare gevolgen van investeringen”, merkt ze op.

Voor de maatschappelijke gevolgen van investeringen draaien vaak mensen elders of in de toekomst op, vervolgt Duiker. “De wat meer conservatieve fondsen zijn nog te weinig bezig met deze gevolgen. De vooruitstrevende fondsen formuleren wel maatschappelijke doelen en werken samen met specialisten. De gesprekken die zij met bedrijven voeren kunnen soms jaren duren. Maar dat is niet altijd een garantie voor succes.”

Lees ook:

Afspraken tussen bedrijven zijn mooi, maar ze helpen niets tegen uitbuiting, geweld en landroof.
Nederlands beleid om via convenanten misstanden in wereldwijde productieketens aan te pakken, heeft niet gewerkt.