Ook niet-zeldzame insecten verdwijnen. ‘De hele gemeenschap stort in’

Met de afname van insecten, verdwijnen ook vele soorten en loopt de biodiversiteit gevaar. Dat blijkt uit nader onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen en Duitse insectendeskundigen naar zweefvliegen. Bijna een kwart van de 162 aangetroffen soorten zweefvliegen was in een periode van 25 jaar verdwenen.

De onderzoeksresultaten verschijnen vandaag in PNAS, het tijdschrift van de Amerikaanse academie van wetenschappen, in een editie die geheel is gewijd aan de achteruitgang van insecten. Het gaat om een vervolg op Nederlands-Duits onderzoek uit 2017, waaruit bleek dat de hoeveelheid insecten in 27 jaar met 75 procent was afgenomen.

Belangrijke bestuivers

Zweefvliegen zijn belangrijke bestuivers en biologische plaagbestrijders omdat ze bijvoorbeeld bladluizen eten. Ze vormden 5 procent van de hoeveelheid (biomassa) gevangen insecten in 64 Duitse natuurgebieden. De onderzoekers hebben de zweefvliegen eruit gelicht om de biomassa te vertalen naar aantallen en soorten. Ze gelden daarmee als voorbeeld voor insecten in het algemeen.

“De afname van een kwart van de soorten is enorm. Dat is een enorme aanslag op de gemeenschap”, zegt onderzoeksleider en hoogleraar Hans de Kroon. In de dagelijkse vondsten lag het aantal soorten zelfs 82 procent lager dan 25 jaar eerder. “Je hoeft een soort maar een keer te zien om hem mee te tellen in de jaaropbrengst”, legt De Kroon uit.

Niet alleen zeldzame soorten verdwijnen

Opmerkelijk daarbij is dat niet alleen zeldzame soorten verdwijnen, zegt De Kroon. “Je ziet het over de hele linie achteruit gaan, ook algemene soorten gaan sterk achteruit. Als plantecoloog ben ik gewend dat algemene soorten juist overeind blijven bij de achteruitgang van zeldzame soorten. Dat zie je bijvoorbeeld bij grasland, waar algemene soorten de overhand krijgen, waardoor er een eentonig grasland ontstaat. Maar hier stort de hele insectengemeenschap in.”

Na publicatie van het basisonderzoek in 2017 vroeg minister Carola Schouten de Wageningse universiteit of de drastische afname van insecten ook voor Nederland geldt. De analyse van de universiteit stelde begin 2018 vast dat de studie ‘robuust’ was en de conclusies in lijn met andere onderzoeken. Maar de vraag bleef wat de afname van de biomassa betekent voor de biodiversiteit, de soortenrijkdom.

Twintigduizend dieren

In het vervolgonderzoek zijn alle zweefvliegen uit de grote groep gevangen insecten gehaald en op naam gebracht. “Bijna twintigduizend dieren, dat duurt even”, legt onderzoeker Eelke Jongejans uit. Vervolgens keek het team naar zweefvliegen die op zes plaatsen waren gevangen, om de aantallen en het aantal soorten in 1989 te vergelijken met aantallen en soorten in 2014.

De afname in biomassa over de tijd lijkt wat af te zwakken, maar de data ontbreken om dat hard te kunnen maken, zegt De Kroon. “Let wel, we zijn naar een heel diep dal afgezakt en de afname lijkt nog niet gestopt.”

Bestrijdingsmiddelen

In 2017 wezen de onderzoekers onder meer op het gebruik van bestrijdingsmiddelen als een van de vermoedelijke oorzaken van de achteruitgang. Inmiddels is duidelijk volgens De Kroon dat er niet één oorzaak is en dat de achteruitgang misschien daarom zo sterk is. Wel worden pesticiden gevonden in natuurgebieden, vult Jongejans aan. “Dat is wel een slecht teken.”

Behalve pesticiden zijn versnippering van het landschap, verdroging en stikstofbelasting funest voor insecten. De Kroon: “Het is een optelsom van dat soort effecten, dat wordt wereldwijd vastgesteld, het probleem is overal vergelijkbaar.”

Belangrijke rol in het ecosysteem

Als bestuiver van planten, voedsel voor vogels en andere dieren of (als larve) belangrijk in bodem en water, zijn insecten van groot belang voor de natuur. “Ze vervullen een belangrijke rol binnen het ecosysteem”, zegt De Kroon. “Gelukkig zien we dat ze snel terugveren als de juiste maatregelen worden genomen, ze hebben een enorm reproductief potentieel.”

Dat herstel kan worden gestimuleerd door veranderingen op landschapsniveau, denkt De Kroon. Vanuit het Deltaplan Biodiversiteit geeft hij leiding aan de living labs die op drie plaatsen in Nederland in de praktijk uitzoeken welke ingrepen helpen, in samenspraak met natuurinclusieve bedrijfsvoering op landbouwbedrijven.

Lees ook:

‘Insecten zijn aan het verdwijnen’

Voor het eerst is met harde cijfers aangetoond dat in Europa insecten op grote schaal aan het verdwijnen zijn. In 27 jaar is de hoeveelheid met meer dan 75 procent afgenomen, blijkt uit Duits-Nederlands onderzoek.

Als we de insecten kwijtraken, ontstaat er echt chaos

Professor Dave Goulson zet zich in voor het behoud van insecten, met name voor bijen, wespen en hommels. ‘Als de reuzenpanda uitsterft, is dat erg, maar als we insecten kwijtraken, ontstaat er echt chaos.’