Ook bij stroomlevering kan discussie ontstaan: krijgen groene klanten voorrang op fossiele?

Stopcontacten en sproeikranen beginnen op elkaar te lijken. Want: zowel leveranciers van water als van energie kunnen steeds minder garanties bieden dat iedereen altijd kan blijven rekenen op levering en toegang. Met die trendbreuk begint de aansluitplicht in beide branches voorzichtig te wankelen.

Duurzame klanten kunnen een streepje voor hebben, maakte drinkwaterbedrijf Vitens woensdag bekend. Een waterbesparend bedrijf krijgt mogelijk eerder water geleverd dan een verspillende wasstraat, mocht Vitens daartussen moeten kiezen.

Het is goed denkbaar dat de elektriciteitssector dezelfde weg inslaat als Vitens, stelt onderzoeker Brinn Hekkelman. Hij promoveerde recent aan het Centrum Wiskunde & Informatica en de TU Delft op het maken van ‘eerlijke keuzes’ bij verdeling van stroom. Hij omschrijft wat die keuzes kunnen zijn, niet wat ze moeten zijn.

Stroomtekort kan in 2030 optreden

Discussie daarover in de politiek is volgens Hekkelman hard nodig. Want het is een kwestie van tijd voordat energietransporteurs keuzes moeten maken; waar komt de beschikbare stroom als eerste terecht? Landelijk netbeheerder Tennet waarschuwde deze maand: een tekort aan elektriciteit kan in 2030 optreden.

“Maar nu staat de energiesector feitelijk al voor keuzes”, zegt Hekkelman. “Want door krapte op het stroomnet kunnen nu niet alle bedrijven een aansluiting krijgen.” Door gebrek aan dikke kabels kunnen bedrijven die van gas willen overstappen op stroom soms bijvoorbeeld geen aansluiting krijgen.

Andersom kunnen energieproducenten ook niet blindelings rekenen op een koppeling met het stroomnet. Voor wind- en -zonneparken is soms geen capaciteit in het stroomnet. Het versterken van het stroomnet vergt zeker jaren, het oplossen van alle knelpunten zelfs decennia.

“Daardoor komt de vraag aan bod: welke klant kan gebruikmaken van het stroomnet en wanneer?”, zegt Hekkelman. Dat is een afweging van netwerkbedrijven, die wel moet voldoen aan de politieke regels. Nu nog is de stroomverdeling non-discriminatoir.

Dat uitgangspunt leunt op de afgelopen decennia, waarin de stroomvoorziening centraal en stabiel was. “Nu er meer duurzame bronnen komen, zoals wind en zon, fluctueert het aanbod. Gecombineerd met de zwakke stroomnetten is de ‘koperen plaat’, een term die samenvat dat elektriciteit elke uithoek bereikte, achterhaald.”

Politiek speelt er nog nauwelijks discussie over de vraag: mag een duurzaam bedrijf eerder stroomkabels benutten dan een fossiel bedrijf? In 2010 deden D66 en GroenLinks wel een poging om onderscheid te maken, waardoor de vieste energieproducenten als eerste zouden moeten afschakelen, bij file op het stroomnet.

Europese mededingingsregels

Toenmalig minister Van der Hoeven (CDA, economische zaken) vond het oneerlijk om fossiele bedrijven te benadelen. Zij schatte in dat het ook strijdig kon zijn met Europese mededingingsregels. ‘Voorrang voor groen’ kwam er niet.

De aanpak bij Tennet is nu financieel: een bedrijf dat de laagste prijs vraagt om tijdelijk uit te gaan, schakelt tegen die vergoeding een tandje terug . “Alle elektronen zijn ons even lief”, was een gevleugelde uitspraak van voormalig Tennet-topman Mel Kroon.

Naarmate de urgentie van de energietransitie en de klimaatcrisis hoger op de agenda belanden, schat Hekkelman in dat het een kwestie van tijd is tot de optie van lokale voorrangsregelingen besproken worden.

Hij benadrukt dat het daarbij hoofdzakelijk gaat om grootverbruikers: bedrijven en fabrieken. Daartussen discrimineren is gevoelig. Verkennende stappen zoals bij Vitens liggen daarom als eerste voor de hand.

Recht op energie

In het geval van huishoudens schat Hekkelman in dat het recht voor iedereen op energie, of je huis nu energiezuinig of slecht geïsoleerd is, als een paal boven water blijft staan.

Wel is het volgens de promovendus denkbaar dat de politiek besluit dat stroom van zonnepanelen op daken in de toekomst eerder het stroomnet op mag dan de energie die vuile gas- en kolencentrales produceren.

Lees ook:

Wie niet zuinig is moet bij tekort op water wachten, Vitens toetst nieuwe zakelijke klanten

Drinkwaterbedrijf Vitens toetst nieuwe zakelijke aanvragen van klanten voortaan op passend watergebruik en of ze bijdragen aan waterbesparing. Het gaat om een proef van drie maanden.

Het stroomnet is overbelast en dat is fnuikend voor het klimaat én de bouw

Veel fabrieken kunnen niet omschakelen van fossiele naar duurzame energie, vanwege het volle stroomnet. Ook plannen voor woningbouw komen in de knel.